«Ұлылар провинцияда туып, Парижде көз жұмады» деп бір данышпан айтқандай, ұлан-ғайыр қазақ даласының қасиетті Жайық өңірінен шығып, Алаш жұртына қызмет етіп, Алматыдай руханият ордасында көз жұмған тұлғаларымыз аз емес. Алайда сол шоғырдың ішінде де шоқтығы биік, қазақтың мойнына құрық, тіліне кісен салынған тұста да «Мен – қазақпын!» деп екпіндете жырлап, кешегі Желтоқсанда Колбиннің өзіне «кеше алаңда сенің балаң менің баламды сабады» деп, ешкім жақ аша алмаған қазақтың жетпіс жылдық азабын бір-ақ ауыз сөзбен айтып салған Жұбан ақынның жөні тым айрықша. Бір ананың құрсағынан шығып, бір ауылдың құшағында еркелеген, ұлтының ұлы ғана емес, адамзаттың асқар биігіне көтерілген Жұбан Молдағалиевтің биыл 90 жылдық мерейтойы.
Торқалы тойдың тұсауын кесіп, шымылдығын түріп, күллі елге сүйікті перзент, арқалы ақынын ардақтаудың керемет үлгісін әуелі ақынның туған елі Батыс Қазақстан облысы көрсетті. Қыркүйектің соңғы күндері 29-30-ы мен қазанның 1-і ақын туған өңірде үш күн қатарынан тойлау үшін Алматыдан Жұбан атамыздың жары, асылдың сынығындай Софья Мәлікқызы мен ұлдары Қуандық пен Азамат, келіндері Сағадат пен Айгүлдің қатарында біз де Жайық өңіріне жол тарттық. Қонақтарды аэропорттан күтіп алуға Батыс Қазақстан облысының әкімі Бақтықожа Салахатдинұлы бастаған облыс әкімшілігі, одан ақын туған Ақжайық ауданының әкімі Абай Сәтиұлының өзі арнайы келіп, сол жерден бірден барлығымызды Ақжайық ауданына алып кетті. Жолай Сырымдай батыр әрі шешен бабамыздың кесенесіне, одан Жұбан ақынға арнап қойылған, шаңырақ пен қаламды астастырып жасаған тәу тұғырға тоқтап, Сайқұдық, Жұбан ауылдарындағы ақынды еске алу кештерін тамашаладық. Бәрінде Жұбан ақынның тума таланты, қайсар тұлғасы ауызға алынды, жырлары оқылып, «Еділ мен Жайық», «Ана», «Туған ел» сынды әндері әуеледі. Әсіресе Чапай ауылының перзенті, Ақжайық аудандық Абай атындағы мектеп-гимназияның 10-сынып оқушысы Асхат Байжұменнің «Мен – қазақпын» деп оқығандағы дауыс ырғағы, оқу мәнері тыңдаған жұрттың барлығын тебірентіп, көз жанарындағы от жас ұрпақтың жалынды болашағын аңғартты. Жұбан жырының жалыны кеудесінде алаулаған жас ұрпақты көрген облыс әкімі Бақтықожа Ізмұхаммедов 90 жылдыққа қарсы жасалған шаралардың жақсы атқарылғанын атап өтіп, ақынның еліне жасаған тағы бір сыйы ретінде келесі жылы Сайқұдықта жаңа заман талабына сай жаңа мектеп салып беруге уәде берді. Әрине, кеш барысында ардақты тұлғаға жар болған, бір кездері Зеріп сынды анаға келін болса, бүгінде Жайық жұртының ғана емес, Алаштың келініне айналған, 81 жастағы Софья анамызға сөз берілді.
Софья МӘЛІКҚЫЗЫ, ақынның жары:
– Жұбан көзі тірісінде ғана емес, бақилық болғаннан кейін де еліне керек екенін, оның абыройы асқақтай түспесе, аласармағанын көзбен көріп, шыны керек, толқып тұрмын. Толқуымның тағы бір себебі, бұл – менің алғаш ақ босаға аттап, шымылдыққа кірген, яғни келін болып түскен ауылым. Сол бір кездер көз алдыма қайта келгендей. Тек, өкініштісі, көз көрген, қолымыздан дәм татқандардың көбі о дүниелік болыпты. Бірақ олардан қалған ұрпақтар бүгін, міне, Жұбандай ақын аталарының сөзін өлтірмей, Жұбан рухы тұнып тұрған жырларын жатқа оқып жатыр. Ендеше, ел аман болсын, азамат болып өсе берсін!
Жұбан десе, елдің есіне бірден ақ қар, көк мұзы сіресіп тұрған 1986 жылдың желтоқсанындағы ақынның жасаған ерлігі түседі. Сол кезді көзбен көргендердің бірі, бірі болғанда да, жүрген жерінде ол шындықты тіліне тиек етіп, жырымен паш етуші азулы ақын, «Жайықтың ақ шағаласы» атанған Ақұштап апамыздың сөзіне тебіренбеген жан қалмады.
Ақұштап БАҚТЫГЕРЕЕВА, ақын, Халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері:
«1986. Желтоқсан оқиғасынан екі жетідей өткенде Колбин ақын-жазушыларды жинаңдар» деп бұйрық берді. Тізімге қол қойып, өздері айтқандай, «жүз жазушы» бес қатарға жайғастық. Әлі көз алдымда, соғыс ардагері Тоқаш Бердияров ақын бір орнында байыз тауып отыра алмай, екі қолын қалтасына салған күйі біресе барып Колбинге шүйлігеді, біресе қайта тұрады. Ал партия жендеттері «тағы бірдеңемен жіберіп қала ма» деп оның қалтасын қарап жатты. Бір сәт барлығы тына қалған сәтте жазушылар мінбесіне Жұбан ақын көтерілді. Оқиғаның арғы жағын өлең түрінде есте сақтап қалыппын.
«Ұрпағыма халім бар не дер енді?
Қорладыңдар бұл қазақ деген елді.
Қыздарымды сүйретіп бұрымынан,
Ит таласын деп пе едім немеремді!
Дедіңдер тым «мәңгүртсің, бәрің надан»,
Тілден, діннен айырылды менің далам
Кеше алаңда сабаған – сенің тегің,
Ал таяқты жегендер – менің балам.
Ақын жүрек тартыпты содан қайғы,
Шыдамаспын айтпауға жарам жайлы.
Кешір мені, замандас, осы жолы,
Ақын сізбен пікірлес бола алмайды, – деп қамшы тілімен осып-осып жіберді.
Мұндайды күтпеген біз, сол сәт сілтідей тынып, не істерімізді білмей қалдық. Сонда масқарасы, халқын қанға бояған саясатты сыбап, ар алдында дарға асылуға әзір болып ақын тұрса, біз қол соғуға да қорқып, жер тарпыдық».
Келесі күні Чапаев ауылында аламан бәйге ұйымдастырылып, бас бәйгеге тігілген екі автокөліктің бірін – Маңғыстау, екіншісін Орал жеңіп алды. Ал, қазанның 1-і күні Орал қаласында жалғасып, таңертең ақын ескерткішінің алдында жастар жыр оқып, одан кейін Жұбан Молдағалиев атындағы Батыс Қазақстан облыстық ғылыми-әмбебап кітапханасында ақын шығармашылығы жайлы конференция болды. Осы ретте ақынның фотошежіресін, күнтізбесін шығарып, кітаптары мен қолжазбасын сақтап отырған облыстық әмбебап кітапхананың еңбегі ерен екендігін айту керекпіз. Мерейтой кешкісін драма театрында Жұбан Молдағалиевті еске алуға арналған поэзия кешімен қорытындыланды.
Батыс Қазақстанда биылғы жылды «Жұбан жылы» деп атағанымен, тойға дайындық Бақтықожа Ізмұхаммедов облысқа әкім болып келген кезден басталса керек. Аудан орталығында ақынның айбынды ескерткіші тұрғызылып, мұражайлар жөнделіп, Жұбан Молдағалиевтің тұңғыш кітабы, суреттері, тұтынған заттары түгел қамтылған экспозициялар қойылып, мүшәйра, конференциялар ұйымдастырылыпты. Жұбан ауылдық мәдениет үйі, мектеп, кітапхана түгел күрделі жөндеуден өткізіліп, ауыл халқы таза сумен қамтамасыз етілген. Сапар барысында осындай игі іс жасауға шапағаты тиген Жұбандай ақын мен ақын аруағын қастерлеген ел тізгінін ұстаған азаматтарға деген ел алғысы көздерінен көрінді.
Түйін:
Ақұштап апамыз айтпақшы, «күні кеше Жұбан атамыздың алдына кіре алмай именетін біз бүгін ардақты ақын жайлы өткен шақта еске алуға мәжбүрміз. Зымыран уақыт зулап өтер, біз де кетерміз, жаңарған ұрпақ Сайқұдық деген картада нүкте барын басқа бір әлемде отырып қарар, сол бір қазақ даласының алыстағы бір түкпірінде қазақ деген ұлттың атын шығаратын бір баланың дүниеге келгенін айтар». Бірақ осы тұста айта кетерлік бір жайт, киелі Жайықты «Отаным, анам» деп жырлағанымен, бүкіл қазақ даласын «менің далам», бүтін қазақ ұлтын «менің қазағым» деген перзентінің тойын тойлау тек Сайқұдықтың, Ақжайықтың, бір сөзбен айтқанда, Батыс Қазақстан облысының ғана еншісіндегі іс емес. Биыл елімізде «Бір ел – бір кітап» акциясы бойынша Жұбан ақынның «Мен –қазақпын!» поэмасы оқылуда. Осы идеяның авторы, ҚР Кітапханалар қауымдастығының президенті Роза Бердіғалиева осы тойға арнайы келіп: Жұбан Молдағалиев еңбектері, ақын туралы материалдардың түгелі заман талабына сай сандық жүйеге түсіріліп, электронды кітапханасы әзірленсе», – деген келелі бір ұсыныс айтты. Десек те, осы тұста бізге әлі де бірігу жетпей тұрғандай, яғни Жұбан тойын «Мен – қазақпын!» деп тұтас ел болып тойласақ, тіпті керемет болары сөзсіз. Сондай-ақ ақын есімі Республика көшелері мен мектептеріне беріліп, Алматы мен Астана секілді қалаларда ескерткіш тұрғызылса да жарасады.