Электронды кітапханада көркем әдебиетке орын бар ма?

«Өнер-білім бар жұрттар
тастан сарай салғызды,
Айшылық алыс жерлерден
жылдам хабар алғызды»
деген Ыбырай атамыздың ХХ ғасырдың басында айтқан өлең шумақтары бү­гін­де өзекті болып тұр. Құдды бір зама­ны­мыздың соны технологиясы – интернет жай­лы секілді. Ауылдағы қазан-ошақтың басында жүрген қатын-қалаш, шал-кем­пірден басқасының барлығында қазір ин­тернет деген бар. Бүгінде интернет, әсіресе, студенттерге таптырмайтын құ­рал. Реферат, курстық, тіптен диплом жұ­­мыстары ма, кандидаттық, докторлық жұмыстар да самсап тұр. Ал әлемнің дамыған елдерінде интернет-кітапхана деген әлдеқашан тәжірибеге еніп кет­кен. Бізде енді ғана қолданылып жүр. Де­генмен қазақтың барлық жазушысының шығармаларын түгелдей табасың деп айту қиын. Осы ретте ҚР Ұлттық кітапхана қыз­меткерлерінің берген деректеріне зер салсақ:
Кітап қоры бүгінде 6 млн 17 мың 527 дананы құрайтын кітапхана құжаттарын 1999 жылдан бастап сандық түрге кө­шір­геннен бері сирек кездесетін кі­тап­­тар мен қолжазбалар қорынан 200-ден астам құжаттар (кітаптар, аль­бом­дар, журналдар, газеттер және мик­ро­фильмдер) сандық түрге көшірілді. Оның ішінде Қ.А.Иасауидің «Рисаласы», Әбіл­ғазының «Хандар шежіресі», Шәкәрімнің «Қалқаман-Мамыры», Ы.Алтынсариннің, Ж.Аймауытовтың, Б.Майлиннің шығар­ма­лары; «Айқап», «Садақ», «Таң» жур­нал­дары, «Қазақ», «Еңбекші қазақ» газеттері, сондай-ақ музыкалық және ноталық шы­ғармалардың сандық электронды мұ­ра­ғаты құрастырылуда. Электронды фор­мат­қа Қазақстанда шыққан 866 тасымалдаушы (винилді күйтабақтар) өткізілді. Сандық түрге көшірілген құ­жат­тар­ды ҚР Ұлттық кі­тапханасының мы­на сайтынан www.nlrk.kz толық оқи аласыздар.
Елімізде интернетпен жұмыс істейтін­дердің саны 1 миллионнан асып жығы­лады. Оның ішінде 25 пайызы күніне бір­неше рет, ал 4,7 пайызы күніне 1 рет, 17,8 пайызы аптасына 2-3 рет, 19,4 па­йызы айына 2-3 рет пайдаланады. Ұлт­тық кітапхана қызметкерлерінің бер­ген дерегі бойынша, мультимедия за­лына күніне 30-ға жуық оқырман келеді екен. 2008 жылғы көрсеткіш бойынша, барлығы 6026 оқырман, 2009 жылдың 1 желтоқсанындағы көрсеткіш бойынша, 1990 оқырман электрондық оқу­лықтардың және интернет желісінің мағлұматтарын пайдаланған. Ал қазіргі уақытта ҚР Ұлттық кітапханасының сайтын күніне 1000 оқырман пайдаланады. 2008 жылғы сайттарды пайдаланушыларының есебі 355 895-ке жеткен.
Кеңестік дәуірде екінің бірі кітап оқыса, солардың сарқыншағы бүгінде интернетте отырады. Сол себептен де жасы үлкен ағаларымыздың аузынан «қазір кітап оқымайтын буын келді» дегенді жиі естіп жүрміз. Шын мәнісінде де солай. Бір кітапқа үңіліп отырғаннан гөрі, интер­нет­тегі сан алуан сайттарға кіріп, түрлі мағ­лұматтар алғанды жөн көреді. Осы орайда өзгелердің де пікіріне назар аударсақ.

Бірінші  пікір
Құлбек Ергөбек (ф.ғ.д., профессор):
– Кітап мәдениетінің өзі қазақ халқына кенжелеп кеш жеткен. «Көнерген мәдениеттің бәрін бойына сіңірген адам ғана өзін мәдениетті адам санай алады», – деп Л.Н.Толстой айтқандай, кітаптың міндеті осы адамзат баласының жасаған мәдениетін игеру болатын. Кезінде КСРО-дағыдай кітап оқығыш ел болған жоқ. «Көршің соқыр болса, көзіңді қыс» дегендей, өзге ұлттарға қарап, қазақ елі де кітап оқудың биік мәдениетіне келді. Қойшының қонышында «Жұлдыз» журналы жүретін. Олар «Социалистік Қазақстан», «Лениншіл жас», «Қазақ әдебиеті» газеттерін қолынан тастамай оқитын. Біз сол кездегі «Лениншіл жас» газетінде қазақтың баяғы Орхон-Енесей жазбаларын тапқан бір шопанның және қазақ тарихын зерттеп жүрген тағы біреуінің материалын жариялаған едік. Осының бәрі қай мамандық иесі болмасын, кітап оқудың мәдениетін игергенін білдіреді. Қазақ халқы да ХХ ғасырдың 70-80 жылдары осы биікке жетіп қалған еді. Бәлкім, жақсылық, бәлкім, жаманшылық, кім білсін, бүгінгі таңда электронды техника, интернет кітап оқуды ығыстырып бара жатыр. Бұл бір жағынан бір формациядан екінші формацияға өту кезінде кітап оқымайтын буындар қалыптасқаннан туындады.

Екінші пікір
Элеонора Якия, «Азаттық радиосының» веб-редакторы:
 – Интернеттің қазіргі таңдағы ақпарат құралы ретіндегі рөлін ешкім жоққа шыға­ра алмайды. Оның барлық мүмкіндігін ескере отырып, бәрібір интернет кітап­тың орнын ешқашан да алмастыра алмайды деп айтар едім. Интернеттегі кітап қолы­ңыздағы компьютерді кез келген жерде ашып жіберіп, қарай салу жағынан қолайлы, әрине, бірақ... Осы кезге дейін оқып келген кітаптарымыздың барлығын қазір электронды жүйеге ауыстыруға мүмкіндік бар. Дегенмен қандай қызық кітап болса да, интернеттен оқығанның кәдімгі қолға ұстап оқыған кітаптай рахат сезімі болмайды. Қазір интернет біздің әрқайсымыздың ажырамас құралымызға айналып, «үйімізде, төрімізде» тұрған нәрсе. Мәселен, мен жұмысыма тікелей байланысты болғандықтан, таңертеңнен кешке дейін интернетте отырамын. Одан барлық ақпаратты аламын, бұл жағынан оның маңыздылығына, ұшқырлылығына таласым жоқ. Интернетке сүйеніп алғанымыз сондай, жекелеген сұхбаттар мен қызықты тақырыптар кездесіп қалмаса, қазір газетті де көп оқымайтын болдық. Жеткіншек жастарды қайдам, әріп танығаннан бастап кітап жастанып өскен буынның өкілдері үшін бұл екі нәрсені қатар қою да қиындау шығар, мүмкін бұл консерваторлық көзқарас болып та көрінер, бірақ шыны – осы. Мен интернеттен көркем шығармалар емес, көбінде психологиялық және кәсіби жұмысыма қатысты кітаптар қараймын, онда да уақыт болғанда. Кеңсеге келген соң әркімнің бөлініп берілген қызметі бар, кітап оқу үшін интернет ақтаруға мүмкіндік ылғи бола бермейді. Ал интернеттегі әдеби кітаптарға келсек, шетелдік авторлар болмаса, қазақ ақын-жазушыларының шығармалары түгелдей интернетке түсіп болған жоқ, біздің қаламгерлердің шығармаларының толық нұсқасы емес, тізімі, каталогы ғана бар, яғни жекелеген шығармалар болмаса, кітаптарды толығымен алып оқуға мүмкіндік жоқ.