Арзан әуен ән бұзар

Белгілі композитор, музыка зерттеуші Ілия Жақанов ағамыз­дың бір сұхбат үстінде айтып қалған «Енді ешуақытта қазақтың ұлттық композиторы болмайды, демек, қазақтың классикалық әні де ешқашан тумайды» деген аса қатқыл шыққан пікірі төбе құйқамыз­ды шымырлатып өткен еді. Сырттай өз қарсылығымызды білдірсек те, іштей үнсіз мойындасқанбыз.
Ән дегеннен шығады, бүгінгі эстра­да­лық әндердің дені ойнақы, той сарынында жазылатын, өңделетін болып жүр. Бірақ, бір таңғаларлығы, қай-қайсысымыз да сол әндерді тоқтай қалып тыңдаймыз. Неге? Өйткені сөзі жеңіл, әуені ойнақы. Тыңдай қалсаңыз, көңіліңіз көтеріліп сала береді. Бүгінде репертуарын «Ақмаржан», «Қызыл өрік» сынды ойнақы әнмен толтыр­ғандар тойдың гүліне айналып үлгерді. Демек, нәпақасын тойдан таба­тын әншілердің көпшілігі енді жаппай сұранысқа қарай өнім ұсынуға жантала­сып, ақ тер, көк тер болуда. Сондықтан да болар, жеңіл-желпі, ойнақы әндер тойды былай қойғанда, эстрада әлемін түгел жайпап келе жатыр. Мұның себебін неден іздейміз? Әрине, түйткілдің әуелгі тетігін талғамға әкеп тіресек, екіншіден, кінәрат­ты сол әндердің өңделуінен де іздеген жөн болар. Қазір қазақ әндерін кім өңдейді? Ә дегенде, «МузАрт» сынды бірді-екілі студиядан өзге ән өңдейтін кәсіби орталықтың аты аузыңызға түсе қоймайды. Ал  қаумалаған көп әншінің бірді-екілі студияға қарап, мандытып іс тындыра қоймасы және анық. Себебі үлгермейді. Сондықтан да әндерін өңде­тіп, бейнебаяндарын түсіру үшін Таш­кентке сабылуға мәжбүр. Әрі арзан, әрі тез. Өнерді кәсіпке айналдырып алған базбіреулерге бұл – таптырмас олжа: ақша аз кетіп, әйтеуір әні жарыққа шықса болды. Ал ол әннің сапасы мен көр­кемдігіне бас қатырып жатқан ешкім жоқ. «Құда да ты­ныш, құдағи да тыныш» екен деп, білген­дерін істеуде. Соңында зардап шегетін – тағы да тыңдарман мен өнер.
Cіз не дейсіз?
Сәуле ЖАНПЕЙІСОВА, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,  дәстүрлі әнші:
– Кезінде Әміре, Әсеттерді тудыр­ған әнші халық едік, енді биші болдық. Бір ғана мысал айтып өтейін, өзбектің базарына дейін өзінің ұлттық, таза дәс­түр­лі дүниелері күні-түні ойнап тұрады. Өзбек жеріне табаныңыз тиісі­мен-ақ, сайраған әні арқылы қайда келгеніңізді сезінесіз. Бізде бәрі басқаша: белгілі бір дәстүрлі әндер кеші, ресми ән кештері болмаса, ұлттық нақышқа бай қазақы әндерді тыңдау мүмкін емес. Халқымыз: «Не ексең, соны орасың», – дейді. Қазір арзан музыка көбейіп кетті деп жатсақ, бұл да –  өз еккеніміз­дің жемісі.   
Бағлан ОМАР, сазгер, ән әрлеуші:
– Қазақ әндеріндегі жат сарын жайы тілге жиі тиек етілетін болып жүр ғой. Алайда оны тек өзбектік сарын деп қана айтуға болмайды. Өзбектер­дің өздері саздарының түп төркінін үнді, араб, түрік стильдерінен алады. Мұны жалпы шығыстық үлгі десек, дұрысырақ болады. Сол себепті де мұны «жат» деп, үдере қашуға болмай­ды. Тек біздің қа­зақтың эстрадасы емес, жалпы дүние­жүзі эстрадасының өзі төл ән, күй мәде­ниетіне шығыстық стиль­дегі эле­мент­терді кіргізіп жатыр. Өйт­кені Еуропаның музыкасы тоқырау кезеңін бастан кешеді. Сондықтан стильді қай жақтан алсақ та, оны өзінің орнымен дұрыс, сауатты пайдалана алсақ, меніңше, оның еш сөкеттігі жоқ. Біздің бүкіл трагедиямыз – бүгінде қазақтың танымдық, философиялық, музыкалық деңгейі төмен. Мұнымен қоса, ұлт санының аздығы да оның ру­хы­на әсер етіп, еңсесін көтертпей отыр. Кезінде әлеуетіміз күшті, тегеурініміз мықты еді, қазір, өкінішке қарай, одан айырылудың сәл-ақ алдында тұрмыз. Себебі ұлттық музыкамызға әртүрлі әуендерді қасақана таңды, жолдан тайдырып, ішкі дүниемізді өзгеріске түсіргісі келді. Ал енді аранжировка мәселесіне келсек, өңдеу жасайтын адам­дардың дені жас жігіттер де, олардың көбісінің музыкалық сауаты жоқ. Қанша талантты болса да, ар жағында фундаменті болмағаннан кейін, бәрібір қателікке ұрынады. Сон­дықтан бізде өңдеу жасайтын адамның мәртебесін көтеру керек. Бізде өңдеу­шілікке арнайы штат та бөлін­беген. Өңдеуші жұмысына әншілер қауымы­ның барлығы зәру. Солай бола тұрса да, олар өз деңгейінде ешбір марапат көрмейді. Ән әрлеушілердің мәртебесін көтерген жағдайда өнерге үлкен жауапкершілікпен қарайтын кәсіби өңдеушілер келеді, әннің де сапасы артады.
Заттыбек КӨПБОСЫНҰЛЫ, эстрада әншісі:
– «Әндер биге лайықталып жазыл­мауы керек» деген қандай заң бар? Мә­селен, менің әндерімнің қатарында өз­бек, шығыс стилінде әрленгені жетерлік. Репертуарымыз шығыстық стильде байы­тылды екен деп, еңбегімізді жоққа шы­ғаруға болмайды. Әннің барлығы сал­мақты, патриоттық, лирикалық тақырыпта жазылып кетсе, халықтың бәрібір өзге ұлт­тың өнімін тұтынуына, ойнақы әндер­дің әуенінде билеуіне тура келеді. Қазақ бар жерде той бар. Сол себепті де біз әндерімізді осы бағытқа қарай лайықтап, биге ыңғайлы болу үшін солай жаздырып жатқан да жайымыз бар. Егер барлығы­ның жөнін тауып жымдастырса, әрине, қазақ әндерін де биге лайықтап өңдеуге болады. Біз сол үшін еңбектеніп жүрміз.
Рамазан СТАМҒАЗИЕВ, Қазақстанның еңбек сіңірген артисі:
– Музыка дегеннің өзі ағын су секілді ғой, қалай бұрсаң, сол арнасымен жыл­жып кете береді. Бүгінгі қойыртпақ әуен­мен ержетіп келе жатқан жастар танымы­нан соны аңғаруға болады. Қазір әнді әрлейтін мамандардың дені Өзбекстан­нан тартылады. Өйткені Өзбекстанда жасалған жұмысқа төленетін ақшаның Қазақстанға келгенде тиынға татитын құны қалмай қалады. Сондықтан бізге келіп, нәпақасын табу әлдеқайда тиімді. Оларға оңтайлы болғанымен, опық жеп жатқан – біз. Бүгінгі әндерді тыңдай қал­саңыз, өңдеу жасаған ұлт өкілінің қол­таңбасын жазбай танисыз. Әсіресе, өз­бек­тік сарын аса айқын байқалады. Яғни біз әнімізді өзбектерге өңдету арқылы жат иірімдерді байқатпай, төл өнерімізге сіңіріп жатырмыз. Қазір радионы ашып қалып, кез келген арнаны тыңдап көріңіз, мынау қазақтың эстрадасы деп айтарлық ән аузыңызға іліге қоймайды. Бәрібір өз­ге­нің қолтаңбасы, сарыны сайрап тұрады. Тіпті әуенді айтпағанда, кейбір жас әншілердің қай тілде ән айтып тұрғанын да кейде ажырата алмай қаламыз. Тілде­рінің өзі басқаша. Зейін салып тыңдама­саң, қазақтың әні деп мүлде ойламайсың. Жас баламен қай тілде сөйлессең, тілі солай шығады ғой. Осындай қойыртпақ әндерді тыңдап өсіп жатқан бала ертең «қазақтың әні осы екен» деп ержетеді, санасына солай сіңіреді. Ал бұл – өте қауіпті, ұлттық нақышымыздың біржола жойылып кетуіне де алып келуі әбден мүмкін жайт.