Алаштың ШОУ-БИЗНЕСІ

Ұлттық өнердің өрісін тарылтып отырған не?

Ұлтты ұлт ететін оның ұлттық құндылықтары, әсіресе дәстүрлі өнері екендігі бесенеден белгілі. Өгей баланың күйін кешіп, басағадан сығалаған сол қазақтың төл музыкасын «әлемге мойындатамыз» деп тыраштанудан бұрын өзіміздің қарадомалақтардың көкірек көзіне жақсылап сіңіріп алсақ та, зор абырой болар еді. Дерттің сырқатын анықтамай жатып, ем жүргізу мүмкін емес. Сол сияқты  «бүгінгі таңда ұлттық өнердің өрісін тарылтып отырған не?» деген сауалды төтесінен қойып, соған жауап іздеп көрелік.

Ең әуелі ұлттық өнерді дамытудың механизмдері дұрыс ұйымдастырылмай отырғанын атап өткен жөн. Кезінде руха­ният саласына жан бітірген Темірбек Жүргенов, Өзбе­кәлі Жәнібеков, Ілияс Омаров, Шер­хан Мұртаза сынды істің тетігін таба білетін қазаққа шын жанашыр ұйымдасты­рушыларға әлі күнге зәруміз. Телеарналарда қазақ өнеріне арналған салиқалы дүниелер жалаң көңіл көтеруге негізделген жеңіл-желпі бағдарламалардың тасасында қалып жатқаны да жасырын емес. Прайм-тайм уақытта түрік, корей телехикаялары беріліп, ұлттық музыкаға арналған бірен-саран бағдарламалардың ел жұмыста жүретін ыңғайсыз кезге қойылуы  жазылмаған заңға айналып барады. Бәріне бірдей топырақ шашуға да болмас, Серік Қалиев, Серік Әбікенұлындай іскер азамат­тар басқаратын «Мәдениет», «Алматы» телеарналары ел-жұрттың көкейіндегіні дөп басып, мәдениеттің мәйегін ғана халыққа ұсынуды мақсат тұтқаны қуантады. Жыл сайын мемлекеттен «өнерді дамыту үшін» деп бөлінетін қаржы, керісінше, «өнерді өшіру үшін» жұмсалып кетіп отырғанын біреу білсе, біреу білмейді. Қой терісін жамылған қасқыр тәрізді «қазақ өнері» деген атты иемденген фонограм­мамен «мал тапқыш­тар­ға» елдегі мәдени шаралар мен телебағ­дарламалар айқара есік ашса, қазақтың ұлттық өнерін өміріне серік еткендерді «ескінің қалдығы» деп мұрын шүйірушілік пиғылдан арылмадық. Есесіне, жастарды «апиын музыкамен» еліртіп тастап, «рухани ауру» еткенімізге мәзбіз. Кезінде Біржан сал, Ақан сері, Мұхит, Үкілі Ыбырайлар, домбырадан сырлы саз төккен Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Сү­гір­лерді тыңдайтын құлақ бар еді. Талғамы жоғары, өнерпаз халықтың ішінен суыры­лып шығу үшін үлкен өнердің иесі болу керек еді. Бүгінде барынша дыбыс күшейт­кішпен дүрсілдеп шықпаған әуенге құлақ та сал­май­тын «саңырау» тыңдарман­дар легі қалыптасуда. Концерттерге жиі шақырыл­майтын, халықпен қарым-қаты­насы бұйығы сипатқа түскен дәстүрлі әншілер мен күйшілер жан бағу үшін басқа кәсіппен амалдай тұруға мәжбүр. Осылай­ша «қара­йып қалған» өнерпаздарға анда-санда сахнаға шыққан сәтінде «елді өзіне қарата алмады, жалықтырып жіберді» деп кінә артушылар кездеседі.

Жас әншілер мен күйшілерде елді баурап алатын әртістік қабілет, өнердің арғы-бергі тарихынан хабардар болу, сахнада арқаланып, асқақ­тай түсетін рухтылық жағы кемшін соғатынын мойындамасқа лажың қайсы? Ашығын айтсақ, оларға толыққанды өнер­мен айналысуға жағдай жасалып отыр ма? Дегенмен осы күні шылқып отырған кім бар? Саф өнердің қадір-қасиетін ұғынды­рып, елді дүр сілкіндіретін өнерпаздар да жоқ емес. Бірақ аз. Олардың өзі елеусіз-ескерусіз қалуда. Тіпті кейбіреулері ауыл-аймақта «тас бүркеніп» жатыр. Мысалы, Әбдімомын Желдібаев, Кәлек Құмақайұлы тәрізді өнер иелерінің іздеу-сұрауы жоқ. Қазақтың көптеген ұлттық аспабын «қайта тірілткен» Болат Сарыбаев, Омар Хаймул­диндей ғалымдарды еске алатындар да некен-саяқ. Одан кейінгі қазақ өнерінің алға басуына қазақ зиялы қауымында, оның ішінде ұлттық өнер жанашырларында бүтін бірліктің жоқтығы әсер етуде. Қазақтың бетке шығар қаймақтары, оның ішінде мәдениет қайраткерлері шетелдің шылауында кетіп бара жатқан өз ұрпақ­тары­ның тағдырын шын ойласа, бірігіп жоғары жаққа ашық хат жазса да, осы уақытқа дейін, әйтеуір, бір әрекет етер еді ғой. Концерттерге азын-аулақ демеушілік көрсететін шағын кәсіпкерлер болмаса, кешенді түрде қазақ классикалық ән мен күй өнерін көтеріп жіберердей кешенді түрде бел шеше кіріскен меценат та табылмай тұр. Өйткені кәсіпкерлер мен ұлттық компаниялардың басындағылардың көбі орыстілді. Ондайларға Жаяу Мұса­ның кешін өткізгенше, жалаңбұт шетелдік әншілерді сахнамызда ойқастатып, ақша шашқан мың есе артық.

Ерлан ТӨЛЕУТАЙ, әнші, өнертанушы:
– Еліміздегі ақпарат құралдарының басым бөлігі ұлттық мәдениетке мұрын шүйіріп қарайды. Қазақтың ән мен күйі, жыры заң жүзінде қорғалмаған. Әлі күнге ұлттық өнердің өз статусы жоқ. Ешқандай мемлекет қамқорлығында емес. Сол себепті бүкіл жекеменшік теле-радиолар ойына келгенін істейді. Барлық бұқаралық ақпарат құралдарында 50 пайыз болса да қазақтың ұлттық музыкасы насихатталуы керек. Қазақ тілінің 50 пайыздық деңгейін орындайтындары да шамалы. Жекеменшік радиолар түнде қазақ тілінде тобырлық музыка ойнатады. Бүгінге дейін фонограмма туралы заң қабылданбай келеді. Жасанды дыбысқа үйреніп қалған ел домбыраны тосырқайтынды шығарды. Өзге ұлт өкілдерінің музыкасын береміз де, өзімізді кейінге ысырып тастаймыз. Жалпақшешейлік өз түбімізге жетеді. Ән деуге тұрмайтын арзан дүниелер неліктен күні-түні насихатталады? Мұндай әндер нендей жолмен эфирге шығатыны күмәнді. Соны тексеру керек. Қатал заңдар негізінде талаптар қойылуы қажет. Ұлттық өнердің дәрежесін көтеретін заң қабылдануы тиіс.

Алашыңа ән сыйла!

Қара өлеңнің қара қазанын қайнатып, әдемі де әуезді әнін әуелеткен қазақтың өнері түптамырынан ажырамасын деп тілейік. Ол үшін рухымызды оятып, жігерімізді жанитын жақсы шығармалар дүниеге келуі керек. Бүгінде қазақ әнінің салмағы жеңілдеп бара жатқанын құлағымыз естіп жүр. Еңсені көтертер есті әндерге зәру екеніміз рас. Заманауи деп жүрген қазіргі әннің әсіресе сөздері тым қарабайырлау болып бара жатқанын да айтпасқа болмас. Құдайға шүкір, қазақ – ақын халық. Тамаша жырларымен оқырманын сусындатып келе жатқан таланттарымыз да жоқ емес. Тек жақсы әнге мәнді де мағыналы сөз таңдай білсек. Осы орайда біз «Алашыңа ән сыйла» айдары арқылы патриоттық рухтағы жаңа әндердің тууына аз да болса өз септігімізді тигізсек дейміз.
Жаңа айдарымызда әр апта сайын белгілі ақындарымыздың ауыл, ел, туған жер, Отан жайлы патриоттық рухтағы бір өлеңін ұсынып келеміз. Музыкадан сауаты бар, әнге жақын өнерпаз ағайын, сіз біз ұсынған ақынның өлеңін сазды әуенмен көмкеріңіз. Қадірлі оқырман, бұл жолы сіздердің назарларыңызға қазақтың талантты ақыны, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Қазыбек Исаның «Мұрат» деген жігерлі жырын ұсынып отырмыз.

Мұрат

Маңдайын күнге күйдірген,
Табанын жерге тілдірген.
Қаймана қазақ ақысын
Қайтару үшін жүрмін мен.

Ұстаған найза үкілі,
Ұлтымның қайда бітімі?
Ауыздан көбі кетсе де,
Аузынан түспес шүкірі...

Аласың күннен шуақты,
Табасың жерден қуатты.
Жеттің ғой, енді сақтай біл,
Мұраға қалған Мұратты.

Қайран да менің қазағым,
Қайраңға салды-ау азабың,
Қаныңда бар-ды қайсарлық,
Қаныммен соны жазамын.

Егер осы өлең жолдарын оқып, жүрегіңізді ән тербесе, редакциямызға хат жолдап, хабарласыңыз. Сондай-ақ газетіміздің келесі нөміріне өз жырын жолдайтын ақын ағайындардан да еңселі жыр күтеміз.

«Інжу-маржан» байқауы басталады
Қасиетті ұлы дала үнінен қуат алып, эпикалық қисса-дастандарымен, әсем әндерімен тыңдарман жұртына шуақ берген, халық арасынан шыққан асқан дарын иесі, ақын, әнші әрі сазгер Әсет Найманбайұлының шығармашылығы – ұлттық музыка өнеріндегі қайталанбас дара құбылыс. Осы киелі мұраны кеңінен, тереңнен насихаттап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу, талантты жастарымызды өнердің кәусар бұлағынан нәр алғызып, шеберлігін шыңдауға ықпал ету мақсатында Шығыс Қазақстан облыстық мәдениет басқармасы дәстүрлі орындау­шы­лардың Әсет Найманбайұлы атындағы республикалық байқауын өткізеді.

Байқау 2012 жылы 15-17 қараша күндері Семей қаласында өтеді. Конкурсқа Қазақстан Республикасында тұратын 16 мен 35 жас аралығындағы халық және қазіргі заманғы композиторлар әндерін домбыра, қылқобыз, сырнай аспаптары­ның сүйемелдеуінде орындайтын кәсіби өнерпаздар қатыса алады.
Конкурсты өткізудің тәртібі және шарт­тары
1. Үш кезеңнен тұратын конкурс көрер­мен алдында өтеді. Конкурсқа қатысушы­лар әр кезеңде төрт шығарманы жатқа орындайды. Ол алдын ала көрсеткен шы­ғар­малар тізімін өзгерте алмайды.
2. Конкурс лауреаттары қорытынды Гала-концертте ақысыз өнер көрсетеді.
3. Конкурс жеңімпаздарына төмендегі­дей жүлделер тағайындалады:
а) Әсет Найманбайұлы атындағы бас жүлде және лауреат атағы (ақшалай сый­лық);
ә) бірінші жүлде және лауреат атағы (ақшалай сыйлық);
б) екінші жүлде және лауреат атағы (ақшалай сыйлық);
в) үшінші жүлде және лауреат атағы (ақшалай сыйлық).
4. Конкурсқа қатысу үшін облыстық мә­де­ниет басқармалары, концерттік ұйым­дар­дың дирекциясы мен көркемдік кеңе­сінің, шығармашылық оқу орындары­ның ұсыныстары болуы қажет.
5. Конкурсқа қатысу үшін үміткерлер өтініш береді. Өтінішке төмендегі құжаттар қоса ұсынылады:
а) туу туралы немесе жеке куәлік көшір­месі;
ә) өмірбаяны, ұстазының аты-жөні;
б) музыкалық білімі туралы құжаттың көшірмесі;
в) оқитын (оқушылар мен студенттер үшін), жұмыс істейтін жерінен анықтама;
г) 13х18 көлемдегі түрлі-түсті екі фотосурет (электронды нұсқасын қоса берген жөн);
д) әр кезеңде орындалатын шығармалар тізімі;
е) тиісті мекеменің ұсынысы.
Тапсырылған құжаттар қайтарылуға жатпайды.
6. Конкурсқа қатысушылардың өтініш­те­рі конкурстың басталуына 25 күн қалған­ға дейін мына мекенжайда қабылданады: Семей қаласы, Бауыржан Момышұлы көшесі, 43-үй, Ә.Қашаубаев атындағы Се­мей мемлекеттік филар­мо­ниясы. Байла­ныс телефондары: 8 (7222) 36-08-07; 52-20-11; 52-17-23 (факс), filarmoniya_gdk@mail.ru.
7. Конкурсқа қатысушының барып-қайту жол шығындарын жолдама берген, ал олардың жатын орны мен тамақтануын конкурсты өткізетін жақ көтереді. Кон­курс­­қа қатысушыға қоса ере келген адам­дар­­дың барлық шығындары өз тарап­та­рынан өтеледі.
8. Келесі кезеңге өтпеген конкурсқа қатысушылар немесе қатысудан бас тартқандар конкурстың аяғына дейін көрермен ретінде қалуға ниет білдірген жағдайда өз қаражаты есебінен күнелтеді.
9. Конкурстың қатысушыларына мына­дай шарттар қойылады:
а) І кезең:
Әсет Найманбайұлының әні (сайыс­кер­­дің таңдауы бойынша 13-тармақта көрсе­тілген тізімдегі бір ән);
Халық композиторының әні (Арқа, Жетісу, Батыс, Сыр мектептерінің біреуі­нен сайыскердің таңдауы бойынша бір ән);
Халық әні (сайыскердің таңдауы бо­йын­ша);
Арқа дәстүріндегі қазіргі ән.
ә) ІІ кезең:
Әсет Найманбайұлының әні (сайыс­кер­дің таңдауы бойынша 13-тармақта көрсе­тілген тізімдегі бір ән);
Халық композиторының әні (сайыскер­дің таңдауы бойынша);
Алтай, Тарбағатай дәстүріндегі ән;
Қазақстан композиторларының әні.
б) ІІІ кезең:
 Міндетті түрде орындалатын Әсет Найманбайұлының әні: «Інжу-маржан», «Қаракөз», «Қоңырқаз», «Қисмет».
Халық композиторының әні (сайыскер­дің таңдауы бойынша);
Халық әні (сайыскердің таңдауы бо­йын­ша);
Арқа дәстүріндегі ән.

Юрмала үшін атауын бірнеше рет өзгертті

Юрмалада «Новая волна-2012» байқауы басталды. Біздің елдің намысын «Мате-Залка бойз» триосы қорғайтын болады. Бірнеше мың үміткер арасынан сытылып шығып ақтық сынға жолдама алған­дар­дың қатарында қазақ жігіттері де бар.
Латвияның Юрмала қаласында жас орындаушылардың ХІ «Новая волна-2012» халықаралық байқауы басталды. Биылғы байқауда Қазақстанның намысын «Мате-Залка бойз» тобы қорғайтын болады. Бірақ жас өнерпаздар топ атауын өзгертіп, алды­мен The Jigits, яғни «Жігіттер», кейіннен «Бе-До-Ин» деген атауды таңдаған. Себебі топ мүшелері шығыстық дәстүр мен көшпенділер өмірінің колоритіне басымдық беруді жөн санайды. Байқауды ұйымдастырушылардың айтуынша, биыл әлемнің 37 мемлекетінен 18 мыңға жуық жас талант байқауға қатысуға ниет білдір­ген. Ал ақтық сынға 14 елден 16 орындау­шы ғана жолдама алды. Қазылар алқасы дүбірлі дода биыл да жаңа есімдерді эстра­да әлеміне алып келетініне сенім білдіріп отыр. Ал біздің жігіттер: «Негізінен, өнер додасына қатысам деушілер көп болды. 15 үміткер өз өнерлерін ортаға салып, соңына дейін күресті. Бірақ біздің бағымыз жанды. Нағыз жігіттер болып бұл жобаға лайық өнеріміз­бен көзге түстік. Сон­дықтан биыл Қа­зақс­­тан­ның мерейі үстем болады деген үміт­те­міз, ауыр сы­нақтар күтіп тұрғаны анық. Бірінші орын – 50 мың, екінші – 30 мың, ал үшін­ші орын­ға 20 мың евро таға­йын­дал­ған. Фес­тивальдың бас жүлдесіне қол жеткізу де оңа­й­ға түспей­тіні хақ. Деген­мен белді бекем буып, күллі қазақтың намысын қолдан бермейміз», –  деп отыр. Байқау басталған күні қонақтар мен жас орындаушыларды «Дзинтари» концерт залы салтанатты түрде қарсы алды. Ал фестивальдың шы­мылдығын британ эстрада­сының ардагері Том Джонс ашты. «Жаңа тол­қын-20­12» байқауы 24-29 шілде ара­лығында өтеді. Естеріңіз­ге сала кетейік, бұл са­йыс­қа 2011 жылы Қа­­­­зақстан аты­нан «А-Лау» тобы қаты­сып,14-орынды иелен­ді. Ал жеңіс АҚШ-тың өнер­пазы Джейден Фел­дерге бұйырды.

Раймонд ПАУЛС, «Новая волна» бай­қауы­ның төрағасы:
– Көзінде оты бар бұл жастар маған ұнай­ды. Әр жақтан жи­налған: Қазақстан, Қырғызстан, Армения, Грузия сияқты көптеген мемлекеттің өкілдері бар. Барлы­ғына сәттілік тілегім келеді.

Жас дизайнерлер додасы жарияланды
Kazakhstan Fashion Week жас дизайнерлер арасында екінші рет ұлттық байқау ұйымдастырып жатыр. Жарысқа қатысуға тілек білдірушілердің жас ерекшеліктері мен мамандықтарына шектеу қойылмаған. Бас жүлде – көлемді қаржы мен Қазақстан сән апталығына қатысуға жолдама. Ақтық сынға өткендер де құр алақан қалмайды.
Қазақстан сән апталығының ұйым­дастырушылары Қазақстанның жас дизайнерлері арасында екінші рет Open way 2012 ұлттық байқауын жариялады. «Сән мен өнерге деген шексіз махаббат мерекесі бұл жолы «Экостайл» тұжырым­дамасымен өтеді» дейді ұйымдастыру­шылар. Додаға киім-кешек үлгілерін дайындау мен оларды жүзеге асыруға ниеті бар кез келген адам қатыса алады. Жас ерекшелігі мен мамандыққа да шек­теу қойылмаған. Сән әлемі мамандары­ның сөзіне сенсек, байқауды ұйымдасты­рудағы басты мақсат – табиғатты аялау мен тазалықты сақтаудың денсаулықтың кепілі екенін халыққа жеткізу. Қатысушы­лардың  Freestyle  және «Сені қоршаған әлем» тақырыбында әзірлеген жұмыстары тамыздың 20-сына дейін қабылданады. Ал қыркүйектің 27-сі күні болатын ақтық сынға тек 15 өнерпазға жолдама берілмек. Байқауға ұсынылған жұмыстарға әділ баға беруші қазылар алқасының құрамында БАҚ өкілдері мен белгілі стилистер болады деп күтілуде. Барлық финалист естелік жүлделерге ие болып, дипломдармен марапатталады. Бас жүлдені жеңіп алған дизайнерге көлемді ақшалай сыйлық пен Қазақстан сән апталығындағы ең басты подиумда өз туындыларын паш етуге мүмкіндік беріледі.   
Естеріңізге сала кетейік, Қазақстанның жас дизайнерлері арасында алғаш рет Open way байқауы 2011 жылы өткізіліп, бас жүлдені Жеңіс Құсайынов жеңіп алған болатын.

«Тұмар» Италияны таңғалдырды
Соңғы кездері еліміздің түрлі өнер ұжымдары шетелдік сахналарда табысты өнер көрсетіп, ірі жетістіктерге қол жеткізіп жүр.
Соның бір дәлелі ретінде жуырда ғана қазақстандық бишілеріміздің Италияда өткен халықаралық байқаудан үлкен жетістікпен  оралғандығын айтсақ та жеткілікті.
8-22 шілде аралығында Римини қала­сында ұйымдастырылған «Толқындармен жарысқан» атты байқауда еліміздің «Тұмар» би ансамблі 9-12 жастағы бишілер арасында өткен «Халық биі» аталымында бірінші орынды жеңіп алды. Осымен 85-рет ұйымдастырылып отырған беделді халықаралық байқауға биыл  100-ден астам мемлекеттің би ұжымдары қатысқан. «Тұмар» би ансам­блі 2007 жылы Астанада құрылған. Шеберлігімен көпті таңғалдырып келе жатқан өнер ұжымы бұған дейін де бірне­ше халықаралық байқаудың жүлде­сіне қол жеткізген.

Беттің продюсері – Мәриям Әбсаттар e-mail: mauka2004@mail.ru