Еуразия кіндігіндегі Астананың биылғы мәртебесі елден ерекше десек болады. Өйткені қазақтың бас қаласы биылғы жылы Түркі әлемінің мәдени астанасы ғана емес, ТМД елдерінің де мәдени астанасы атанып отыр. Осы мәртебелі құрмет аясында кеше Астанада «Жаңа әлемдегі еуразиялық мәдениет» атты халықаралық форум өтті. Басқосу, негізінен, Елбасы Н.Назарбаевтың Мәскеу мемлекеттік университетіндегі дәрісінде жариялаған еуразиялық мәдени кеңістік бастамасын ілгерілетуді көздейтіні жиын басында айқын аңғарылды.
Осы күні Астанада кешегі күллі кеңес кеңістігінің мәдениет саңлақтары, зиялы қауым мен шығармашылық қайраткерлері, өнер өрісіндегі тарландары бас қосты. Бір кездері 15 одақтас республика ыдырай тарқағанда ең ауыр соққыны бастан кешіп, ұлы күйзелістің дәмін татқан шығармашылықтың өкілдері, міне, бірін-бірі анадайдан танып, төс түйістіріп жатыр. Бұл да болса бір кездері осы кеңістікті жайлаған рухани һәм мәдени құлдыраудың артта қалғанын көрсетсе керек. Ал кешегі басқосудың басты ерекшелігі кешегіні көксеу емес, керісінше, ертеңіміз үшін рухани бірігуге ұмтылу болмақ. Осы тұрғыдан алғанда қазақстандық бастаманың мақсат-міндеті де ауқымды көрінді. Атап айтар болсақ, форум өз жұмысында ТМД-ның мәдени, шығармашылық, гуманитарлық қоғамдастығының рухани құндылықтарын бір ортаға шоғырландыруды, еуразиялық бірлік әр алуандығының дамуына жаңа серпін беруді көздейді. Посткеңестік кеңістіктегі халықтардың мәдени, рухани өзара әрекеттестігін, мәдени ынтымақтастық әлеуетін, еуразиялық кеңістіктегі мәдениеттер мен толеранттылық диалогін нығайтуды, сондай-ақ еуразиялық жұртшылықты рухани жақындастыруды мақсат тұтады. «Жаңа әлемдегі еуразиялық мәдениет» атты форумды Астанада өткізудің өзіндік заңдылығы бар. Өйткені еуразиялық одақ құру туралы идеяны осыдан 18 жыл бұрын Мәскеу мемлекеттік университетінде болған кездесуде Қазақстан Президенті Н.Назарбаев ұсынған болатын. Бүгінгі Кедендік одақ, Еуразиялық экономикалық қауымдастықтың құрылуы – Қазақстан лидері ұсынған бастаманың жемісі. Мұндай құрылымдар біздің елдеріміздің экономикасын ғана емес, мәдениеттерінің жақындасуы мен ықпалдасуына мол мүмкіндік ашуда. Ұлт көшбасшысының бастамасы еуразиялық идеяға мықты серпін берді. Дәл сол сәттен бастап ол тәжірибе жүзінде іске асырылып, интеграциялық процестерге қарай бет алды.
Қазір біз сол идеяның арқасында пайда болған халықаралық деңгейдегі жобаларды, дәлірек айтқанда, Еуразиялық экономикалық қауымдастық, Кедендік одақ, Бірыңғай экономикалық кеңістіктің іске қосылғанының куәгері болып отырмыз», – деді жиынның пленарлық отырысында сөз алған Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы Мұхтар Құл-Мұхаммед мырза.
Ендеше, еуразиялық кеңістіктегі мұндай мүмкіндікті орынды пайдалана білген абзал. Ал бұл ретте зиялы қауым өкілдерінің форумы ТМД шығармашылық қауымдастығының бірігуіндегі жаңа кезеңді білдірсе керек-ті. «Осыған байланысты Достастықтың зиялы қауымы еуразиялық кеңістіктегі бай мәдени мұраны қалай пайдалану керектігін, жалпыға ортақ тарихи мұраны одан әрі сақтап қалу жолдарын және халықтар арасында мәдени-рухани, ақпараттық өзара әрекеттестік мәселелерін талқылағаны аса маңызды дүние болмақ. Ал мұндай шын мәніндегі жаһандық бастаманың маңызды құрамдасы біздің халықтарымыздың ортақ мәдени құндылықтары болып табылады. Ендеше, еуразиялық мәдениетті дамытуға қатысты диалог алаңы жалпыадамзаттық мәдениеттің гүлденуіне өз септігін тигізетініне еш күмән жоқ. Жаңа әлемдегі еуразиялық мәдениет дегеніміз – игілік пен жасампаздықтың мәдениеті», – деп атап өтті Мемлекеттік хатшы Мұхтар Абрарұлы. Оның айтуынша, жаңа әлемдегі еуразиялық мәдениет – бұл бейбітшілік пен ізгіліктің, жасампаздықтың мәдениеті. Солай болғандықтан да қазақстандық бастаманың болашағы бағамды.
Тоқтала кететін жайт, шығармашылық және мәдениет өкілдерінің форумына Елбасы Н.Назарбаев та өз құттықтауын жолдапты. Мұхтар Құл-Мұхаммед оқып берген осы құттықтауында Президент Қазақстанның бүгінгі заманғы аса өзекті мәселелері бойынша диалог алаңына айналғанын және бұдан әрі қарай да осы үрдісті жалғастыра беретіндігін атап өтеді. Бұған жаһандық дамудың проблемаларын көтере алған V Астана экономикалық форумы, сонымен қатар Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары съезі дәлел бола алады. Ал аталған съезге 40 елден келген 85 делегация Қазақстан ұсынып отырған G-Global бастамасын қолдаған еді. «Шығармашылық және ғылыми зиялы қауым өкілдері біздің әлемдегі рухани және құнды үдерістерді алға жылжытушы күш бола алатынын сеніммен айта аламын. Бүкіл еуразиялық кеңістікте ізгілікті білім мен жасампаз шығармашылыққа зиялы қауымның берері мол болмақ», – делінген Елбасының құттықтау хатында.
Ал Қазақстанның ЮНЕСКО-дағы тұрақты өкілі, жазушы Олжас Сүлейменов те өзінің жолдауында мұндай рухани форумға әлемдік деңгейде қызығушылықтың болатынын жеткізіпті. «Өткен 20 жылда біз ұлттық мәдениеттердің экономикада да, саясатта да басқалардан түбегейлі тәуелсіз бола алмайтындығына көз жеткіздік. Мәдениеттің өзара тәуелділігі ғана бүгінгі таңның толыққанды даму шарты бола алады. Ендеше, біздің өзара тәуелділігіміз жасасын!» деп жазыпты Олжас Сүлейменов.
Пленарлық отырыс барысында мінберге шыққан шешендер Президент бастамасының өзектілігін, оның дәл уағында көтеріліп отырғанына назар аударды. Мәселен, ТМД Гуманитарлық ынтымақтастығы мемлекетаралық қорының басқарма төрағасы Полад Бюль-Бюльоғлы рухани мұраны сақтау гуманитарлық саясаттың өзегі болуы тиістігін алға тартады. «Мәдениет кез келген халық үшін басты рухани капитал болып табылады», – дейді Полад Бюль-Бюльоғлы. Ендеше, ол кез келген елдің қуаты, экономикасы, геосаясаты немесе демографиялық факторы, энергия ресурстары сынды маңызға ие. Оның айтуынша, ғасырдан-ғасырға, ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып жеткен рухани байлық қана мәдени салада өзара ықпал ету міндетін өзіне жүктей отырып еуразиялық ареалдың ортақ құндылығына айнала алады.
Жалпы, еуразиялық мәдениет форумында ғылыми, шығармашылық ықпалдастықтың өзекті мәселелері талқыланып, гуманитарлық, оның ішінде білім беру саласындағы ынтымақтастыққа қатысты тың бастамалар көтерілді. Еуразиялық рухани ықпалдастыққа кедергілердің болмауы тиістігі айтылды. Ең бастысы, Елбасының осынау маңызды әрі ауқымды мәдени бастамасына алғыстар жауып, еуразиялық интеграция идеясының мазмұнын толықтыруға қатысты ұсыныстар жасалды. Форум барысында қатысушылардың арнайы үндеуі де қабылданды. «Бүгінгі ұрпақтың міндеті – барлық аймақтардың өзара тең өркендеуін қамтамасыз ету, мәдени, рухани, ақпараттық өзара әрекеттесуді сақтап, дамыту үшін бай мәдени мұра мен ортақ тарихи тәжірибені пайдалану. Бұл тұрғыдан келгенде еуразиялық мәдениет атты форум қазіргі заманғы ғаламдық үдерістер шеңберіндегі мәдениеттің мән-маңызын айқындау мақсатында шығармашыл әлеуметтің күшін біріктіретін жаңа кезең болмақ», – делінген форум тұжырымдамасында.
Абулфас ҚАРАЕВ, Әзірбайжан Республикасының мәдениет және туризм министрі, ТҮРКСОЙ Тұрақты кеңесінің мүшесі:
– Бүгінгі күні бізді Қазақстанмен сонау ғасырлардан тамыр алатын бірегей түркілік текті білдіретін көптеген ортақ істер, жобалар біріктіріп отыр. Біз осы арқылы ортақ мәдениетімізді әлемдік өркениет көшінде ілгерілете аламыз. Осы ретте Әзірбайжан Президенті И.Әлиевтің жүктеген тапсырмасына орай, мен делегация атынан Н.Назарбаевтың еуразиялық мәдени кеңістік құруға арналған бастамасын қолдауға әзірміз деп мәлімдеуге өкілеттімін. Мұны әбден қажетті, пісіп-жетілген қадам деп санаймыз. Өйткені еуразияшылдықты ілгерілету идеясы еуроцентристік көзқарастың антитезасы болып табылады.
Сергей СОЛОВЬЕВ, Ресей халық әртісі, танымал кинорежиссер:
– Президент Н.Назарбаев еуразиялық мәдени кеңістік қалыптастыру туралы бастамасы арқылы бүгінгі шақтың күн тәртібіндегі мәселесін дөп басты деп айтуға болады. Ал күн тәртібіндегі мәселеге келетін болсақ, посткеңестік кеңістікте біз нарықтық экономикаға көшіп, кейбіріміз ауқымды, енді біріміз одан кемшілдеу табысқа қол жеткізіп жатырмыз. Алайда мұндай нарықтық өтпелі кезең біздің өмірімізді айтарлықтай азғындатып тастады. Жабайыланып, адамгершіліктен айырыла бастадық. Ал Қазақстан Президенті өзінің бастамасын жариялағанда ол ең алдымен біздің адамзаттық ортақ жауапкершілігімізді меңзеген болатын. Шынында да, біз адами кеңістіктегі рухани дүниелерді қайта қалпына келтіру үшін жауаптымыз.
Төлен ӘБДІК, жазушы:
– Мәдениеттің дамуы өзге мәдениетпен араласу, бір-бірінің жақсылықтарын бойына сіңіру арқылы ғана жүзеге асады.
Кешегі кеңестік кезеңде қанша отарлау жағдайында отырсақ та, халқымыз күйзелісте болса да мәдени алмасу белгілі бір дәрежеде жүріп жатты. Ал Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде бұрынғы қатынастар да ыдырады. Саяси тәуелсіздік керек, ал мәдениетте шекара болмауы шарт. Сондықтан да туыстас болсын, басқа болсын қарым-қатынасты күшейту – бұл әрі-беріден соң біздің өзіміз үшін пайдалы.
Владимир МЕДИНСКИЙ, Ресей Федерациясының мәдениет министрі:
– Еуразия – тарихи тұрғыдан сан түрлі өркениеттер мен мәдениеттердің территориясы. Сондықтан Қазақстанның бастамасымен өткізіліп отырған форум мәдени байланыстарды дамыту жолындағы шығармашылық қауымдастықтың бірлесуіне бірден-бір себеп бола алатын алаңға айналуы керек. Мұнда еуразиялық деңгейдегі мәдени шаралар өткізіліп, оған әлемдік қауымдастықтың назары түседі. Осы бағыттағы күш жұмсауымыз өзінің жемісін беріп, өзара сабақтастығымызға, мәдениетіміздің дамуына және әрбіріміздің ұлттық ерекшеліктерімізді жетілдіруге септігін тигізеріне сенімдімін.
«Жаңа әлемдегі еуразиялық мәдениет» халықаралық форумы қатысушыларының
ҮНДЕУІ
Біз, Астана қаласындағы «Жаңа әлемдегі еуразиялық мәдениет» халықаралық форумының қатысушылары, Тәуелсіз мемлекеттер достастығы мемлекеттерінің көшбасшыларын, ғылыми және шығармашылық қоғамдастықтарын біздің мемлекеттеріміздің арасындағы мәдени-гуманитарлық және ақпараттық ынтымақтастықты дамытуға бұдан әрі күш салуға шақырамыз.
ТМД кеңістігіндегі шығармашылық қоғамдастықтың үздіксіз үндестігінің тамыры тереңде жатыр. Оны нығайтудың негізі біздің халықтарымыздың ортақ адамгершілік, рухани, мәдени құндылықтары, сондай-ақ қазіргі заманғы әлемнің жаңа және өскелең сындары мен қатерлерінің алдында шоғырланудың қажеттігі болып табылады.
Осындай форумдарды өткізу – біздің елдеріміздің орнықты дамуының жолдарын бірлесіп іздеуге, біздің халықтарымыздың арасында сенім мен өзара түсіністікті нығайтуға мүмкіндік болып табылады.
Еуразиялық интеграциялық үрдістердің аясында бұл үндестік ерекше маңызға ие болады.
1994 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінің қабырғасында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев еуразиялық одақ құру туралы тарихи бастаманы алға тартқан болатын. Бүгінде сол жобаның нақты көрініс алып келе жатқанын біз көріп отырмыз. Оның артында еуразиялық кеңістіктің болашағы мен жаңа ұрпақ үшін келелі келешек тұр.
Еуразияшылдықтың жарқын жемісті құндылығы – мәдениетаралық және конфессияаралық үндестік, төзімділік, бейбітшілік пен келісім, рухани және мәдени прогресі – Қазақстанның еңселі елордасы Астана болып табылады.
Астананың жасампаз рухы шығыс пен батыс мәдениетін өз ішіне сіңірді. Бұл жерде қазіргі заманның соңғы үлгісіндегі театрлар мен мұражайлары, концерттік залдары, ғылыми орталықтары тұрғызылуда, өнердің көптеген жанрлары дамуда. Біз Астананы осындай шабытты, серпінді, болашаққа ұмтылған қала ретінде көрдік.
Сондықтан Астананың биыл екі бірдей құрметті халықаралық миссияларды орындауы – ТМД мен түркі әлемінің мәдени астанасы болып сайлануы кездейсоқтық емес. Бұл қазіргі Қазақстандағы мәдениеттің қоғамды әлеуметтік жаңартудың маңызды факторы болып табылатындығының куәсі.
Еуразиялық мәдени кеңістікті қалыптастыру үшін біз ТМД-ның гуманитарлық ынтымақтастық жөніндегі кеңесі мен Мемлекетаралық гуманитарлық ынтымақтастық қорының аясындағы шығармашылық және ғылыми интеллигенциялардың форумдарына үлкен мән береміз. Қордың көптеген елдердің қоғамдық және шығармашылық бірлестіктерімен бірлесіп іске асыратын жобаларына ерекше назар аударамыз.
Біз, форумның қатысушылары, біздің елдеріміздің мәдени әрекеттестіктері саяси, экономикалық және басқа салалардағы ынтымақтастықты күшейту үшін барынша қолайлы жағдай жасайтындығына сенеміз.
Біз мәдениет және масс-медиа салаларындағы бірлескен жобаларды өрістетуді жақтаймыз.
Жемісті ынтымақтастыққа деген сенімділік біздің халықтарымыздың тату көршілігі, біздің көшбасшыларымыздың саяси жігерлері, мәдениет пен өнер адамдарының бірлескен шығармашылыққа деген ұмтылысына негізделген.
Осы ұмтылыстар шабытты да жемісті болсын!