Атырауда ауа жоқ

Белгілі бір жайт бар: қара алтынымен алысқа аты озған Атырау бүгін ауаға зәру. Қаланың қақ ортасында орналасқан мұнай өңдеу зауыты, басқа да өндіріс орындары қоршаған ортаның ахуалына, қала тұрғындарының саулығына оң әсер етіп отырған жоқ. Бұл – біздің ойдан шығарған сөзіміз емес, «Республикалық ауаны қорғау ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС ресми мәліметі. «Аджип ҚКО» компаниясымен арадағы келісімшартқа сәйкес, Республикалық ауаны қорғау ғылыми-зерттеу орталығы өткен жылдың сәуір-желтоқсан айлары аралығында ауада көмірсутек пен меркаптанның таралуына зертханалық сараптама жасаған болатын. Нәтижесінде мұнайлы қалада нафталин, фенантрен, антрацен сынды хош иісті көмірсутектердің көбейіп кеткені анықталды.
Атыраулықтар тыныстап жүрген ауаның құ­рамында күкіртсутек пен азот оксиді бір­неше есеге көп. Бұл туралы қоршаған ор­таны қорғау жөніндегі облыстық комис­сия­ның отырысында белгілі болды. «Рес­пу­бликалық ат­мос­фералық ауаны қор­ғау ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС ди­­рек­то­ры Рысты Құттығұлова «Қазги­дро­мет» РМК, «Ад­жип ҚКО», «АМӨЗ» ЖШС меке­ме­лерін­дегі ауа мо­ни­­то­рингісінің авто­мат­тан­дырылған то­ғыз стан­сы­сы ұсынған мә­лі­мет­терді негізге ала отырып жа­са­ған баян­да­масында тағы бір «қызық­ты» атап өтті: стан­сылардан алынған мәліметтер бір-бі­ріне қай­шы келеді екен. Мысалы, «Аджип ҚКО»-дағы мә­лі­мет­тер зиянды заттектердің шектеулі мөлшерінің кө­бейгенін көрсетіп тұрса, «АМӨЗ» ЖШС-ға қа­расты стан­сы­ларда бір қалыпты нормадан аспа­ған. Сон­да кімдікі дұрыс, кімдікі бұрыс болғаны? Әзір­ге белгілісі, 46 кәсіпорын мен 832 шыға­рындылар көзі қоршаған ортаны лас­тау көздері сана­тына еніп отыр. Ауа сапасы мо­ниторингісінің ад­жип­тік стансысы көрсет­кен мәліметтерге сүйенсек, өткен жылы қаладағы ауада күкіртсутектің ша­ма­дан тыс болғаны байқал­ған. «Облыстық әкімдік», «Восток» стансылары болса «Химиктер кен­ті» ауданын­да күкіртсутектің әсіресе кеште, түнде және таңертең­гі уақыттарда жоғары екенін көр­сетеді. Ал «Вокзал маңы», «Шағала» стансы­ларында азот диокси­дінің артуы тіркелген. Және осы екі ау­данға қоса «Әкімдік», «Авангард» ық­шам­­аудан­дарында орналасқан стан­сы­ларда мер­кап­тан­дар­­дың мөл­шері көбейіп кет­кені бай­қа­лыпты. Мұны­мен қоса ат­мос­фе­ралық ауа­ның жер­асты қабатын­да орга­никалық емес шаң-тозаңдар, бензол, күкір­т­су­тек, ксилол, толуол, этилбензол сынды заттектердің жоғары концен­тра­циясы тір­келген. Осы жерде баса айта кетер бір мәселе – ауа қа­батына шыға­рылған күкіртсутектің 80 пайы­зының Аты­рау мұнай өңдеу зауытына тиесілі екен­дігі. Ауа ластаудан одан кейінгі орындарды «Қаз­Транс­Ойл» АҚ, «Атырау ЖЭО» ЖШС, КТК ком­па­ниялары ием­денеді.
Бүлінген топырақ, тыныс тарылтқан автокөлік түтіні
Автокөлік құралдары да ауа бас­сейнінің ластануына біраз «үлес» қо­сып отыр. Күні бүгін Атырау қалалық жол полициясы бас­қар­масының мәліметі бо­йын­ша, қаланың өзінде 31 680 автокөлік тір­келген. Көлік тү­тіндерінің өзінде екі жүз­ге тарта химия­лық заттар болады екен. Бұл онсыз да эко­логиялық ахуалы мүшкіл ай­мақ үшін тағы бір соққы іспеттес. Қанша жер­ден көпірлер бой көтергенімен, қа­ла­да магистральдар мен бұрылыстардың жоқ­тығы біраз про­бле­маның бастауы бо­лып отыр. Сонымен қо­са, жерасты сулары мен топырақты зерт­теген ғалымдар топы­рақ­тың, әсіресе Ба­лықшы ықшамауда­ны­ның өнеркәсіпті бөлігінде және Вокзал ма­ңында, «Восток» ауданында, бұрынғы бу­лау-шаю стансы­сы­ның маңында бүлінген­дігін анықтаған. Қор­ғасын концентра­ция­сының жоғары бо­луымен қатар, Атырау жеріндегі то­пы­рақ ауыр металдармен бүлінген, яғни кү­шән концентрациясы – 4,3 ШМК, мырыш – 2,2 ШМК, хром 19,2 ШМК-ін көрсетіп отыр. Атыраудың ауасы мен адамдарының саулығын зерттеуге алған ғалымдар тобы тағы да бір жарым жыл жұмыс жасайды. Екінші зерттеу жұмысы атыраулықтардың немен және неге ауыратындарын са­ралауға арналып отыр. Ақтөбе медицина академиясының кафедра меңгерушісі Шадыман Насухтың айтуынша, эко­логия­лық зерттеулер нәти­желері дайын болған күннен бастап медициналық зерттеулер басталмақ және онымен құрамында доктор, профессор, тәжірибелі ма­ман­дардан құралған арнайы топ айналысатын болады.
«Жасылдандыру бағдарламасы» жарылқаса жақсы
Мұнай-газ өндірісінің әсері, бұрын те­ңіздің орны болған жерлерден үздіксіз кө­те­ріліп тұратын миллиондаған тұз аралас шаң-тозаң, химиялық заттармен қаныққан су, құнарсыз сор, сазды топырақ... Аты­раудың «бас ауруына» айналған экология мәселесі осындай анықтамалар арқылы да түсіндіріледі. Жыл сайын ауаға лас қал­дықтарды тастау көрсеткішінің артып келе жатқаны тағы бар. Өткен жылы облыста 99,8 мың тонна қалдық таратылса, соның ішінде қалаға 74 мың тоннасы жайылған. Бір ғана «Атырау су арнасы» мекемесінің өзі 29 мың тоннадан астам қалдық тас­тапты. Бұл – әзірге облыста интеграциялық мұнай-химия кешені, газ-турбиналық электр­стансысы, мұнай өңдеу зауыты хош иісті көмірсутекті өндірісі кешені, ТШО-дағы үшінші буын зауыты, «Аджип ҚКО»-дағы екінші зауыт, автоном­ды мұнай-битум зауыты іске қосылмай тұрғандағы көр­сеткіш. Күндердің күнінде осы аталған ірі өн­діріс орындарының бәрі ашылып, жұ­мыс жасаған кездегі халіміз қандай бол­мақ? Жергілікті атқарушы биліктің «бас қа­тырып отырған» басты мәселесі – осы. Ты­­ғырықтан шығар жалғыз жол ретінде жа­қында облыс әкімі «Жасыл­дан­дыру бағ­дарламасын» жасақ­тап, ұсын­ды. Қала­ны көгалдандыру мен абат­тан­дыру мақ­са­тында біраз жұмыстар жаса­лып жатқанын жоқ­қа шығаруға болмайды. «Жасылдан­ды­ру бағдарлама­сы­ның» негі­зін­де 2020 жы­лға дейін қа­ланың іші мен сыр­тындағы сор­таң дала, 4280 гектар жер жа­сыл ал­қап­қа айналатын болады. Бірақ бұл жерде де проблема жоқ емес. Мысалы, Атырау­дағы топырақтағы тұздың мөлшері ағаш өсе­тін қалыпты жағ­дайдан 70 есеге артық. Жер қойнауының су қосындысы да сортаң мен батпақтан тұрады. Жауын-шашынның аз­дығы да топырақтың бүлінуіне әкеліп отыр. Егілген көшеттің сондықтан да жа­пы­рақ жайып кете қоюы неғайбіл. Осы мә­селені жан-жақты білетін ғалымдар то­бы жұмыс жа­сап, олар облыс орталы­ғын­дағы бірқатар ау­дандардың топырақтарын зерттеді. Соның нәтижесінде қалада өседі-ау деген 72 түрлі өсімдіктің аты белгілі болды. Енді «Жасылдандыру бағдар­лама­сының» аясын­да алдағы он жыл ішінде Қарабатан зауыты мен ТШО, Аджип ҚКО-ның айма­ғы, қаланың шығыс жағы жасыл желекке оранбақ. Соның арқасында ми­кро­климат пен экологиялық ахуал ай­тар­лықтай жақсарады деген үміт бар. Бұл жо­ба, сон­дай-ақ Жайық өзенінің суын мо­лай­туға да үлес қосатын болады. Ма­ман­дар «Егер жағалауды жасыл желекке тол­ты­­ратын болсақ, өзен суының мөлдірлігі екі есеге артады» деп отыр. Облыс әкімі Бергей Сәулебайұлы жергілікті ақпарат құралдары арқылы таратқан үндеуінде аталмыш бағдар­ламадан күтілетін нәти­жені де жа­сырып қалған жоқ, қадап тұрып айтты: «Жо­ба лайықты жүзеге асқан жағдайда ауадағы лас заттар бекітілген нормаға сәйкестенеді, халықтың ауруха­наға жатып емделуі 4-6 млрд теңгеге ке­миді, сәби өлімі 50 пайызға азайып, денсаулығы ны­ғаяды. Балалар мен жас­тардың үнемі таза ауада болып, спорт­пен айналысуына жағдай жасалады, сондай-ақ 2800 жаңа жұ­мыс орны ашылып, шағын және орта биз­нес субъектілері 140 бірлікке өседі», – деп. Расымен де, көгал­дан­дыру кең құлаш жайса, қаланың жал­пы ахуалы, өмірге қолайлылығы артар еді. Атыраулықтардың аталған бағдар­ла­ма­ға сенім артып отыр­ға­ны да сон­дық­тан.