Қазіргі уақытта онлайн-платформалардың қызметін пайдаланбайтындар кемде кем. Еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін әлеуметтік желілерді де, ақпараттық порталдарды да үнемі бақылап отырады. Тіпті, онлайн-платформада табыс тауып жүргендер де жетерлік. Интернетті қолданушылардың қатары артқан сайын ондағы контентті бақылауға алудың да маңызы артатыны түсінікті. Сондықтан онлайн-платформалардың қызметін заң жүзінде реттеуге баса мән берілуде. Осы ретте Azattyq Rýhy онлайн-платформалардың қызметін заң жүзінде реттеудің әлемдік тәжірибесін ұсынады.
Германия
Германияда 2018 жылы «Network Enforcement act» заң жобасы қабылданды, оған сәйкес 2 миллионнан астам жазылушысы бар медиа платформалар зиянды ақпараттарды жоюға міндетті.
Бұл құжат заңсыз контентті жою туралы шағымдар мен сұрауларды қарау процедурасының тиімді және ашық болуын талап етеді. Сонымен қатар, әлеуметтік желілер жылына екі рет қызметтер мен деректердің қолжетімділігі туралы есеп жариялауы керек. Бұл есепте ұйым мен процедуралар, сондай-ақ шағымдар саны мен қашықтағы мазмұн көлемі туралы деректер берілген.
Егер контент Германияның қылмыстық кодексінің (бұдан әрі-ГҚК) Netzdg-де көрсетілген баптарын бұзса, сіз Netzdg-ге сәйкес мазмұнға шағымдана аласыз. NetzDG Instagram-да жариялануы мүмкін заңсыз мазмұнның барлық түрлеріне қолданылмайды. Алайда бұл заң зияткерлік меншік құқығына, атап айтқанда авторлық құқыққа, сауда белгілеріне немесе өзіңіздің суретіңізге құқықтарға, сондай-ақ деректерді қорғаудың жалпы құқықтарына қатысты емес. Instagram қауымдастығының нұсқаулығын бұзуы мүмкін деп ойлайтын басқа контент түрлеріне қатысты шағымдар тиісті арнаға жіберілуі керек. Осы тектес контенттерге шағымдану туралы қосымша ақпаратты Анықтама орталығынан табуға болады.
Netzdg нысаны арқылы контентке шағым түскен кезде пайдаланушыға шағым туралы ақпарат пен бірегей өтінім нөмірі бар автоматты электрондық пошта жіберіледі. Бұл нөмірді шағым бойынша онлайн платформаға хабарласу қажет болған жағдайда сақтау керек.
Егер тексеру нәтижесінде контентке кіру бұғатталса, жарияланым авторына осы шешімді түсіндіре отырып хабарлама келеді.
Әлеуметтік медиа шаралары туралы заң (NetzDG) – бұл Германияның Заңы, ол әлеуметтік медиадан заңсыз контентке шағымдарды қарау процедурасын қолдануды талап етеді. Netzdg нысаны арқылы шағымдар түсетін мазмұнды тексеру екі кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңде мазмұн қауымдастық басшылығына сәйкестігі тексеріледі. Егер netzdg формасы арқылы шағымданған мазмұн қауымдастық нұсқаулығын бұзса, біз оны Instagram-дан толығымен алып тастаймыз. Бұл тексеру процесін тоқтатады. Екінші кезеңде, Егер мазмұн қауымдастық басшылығын бұзбаса, біз оны шағым жіберілген заңға сәйкестігін тексереміз. Онлайн платформа бұл мазмұн Netzdg Заңында көрсетілген Германия Қылмыстық кодексінің тиісті ережелерін бұзбайтынын анықтайды.
Егер netzdg талаптары бойынша контент заңсыз болса, оған Германияда кіруге тыйым салынады.
2022 жылғы 23 сәуірде ЕО-ға қатысушы елдер digital services act заңнамалық ұсынысына қатысты келісімге қол жеткізді, оның шеңберінде шағым беру, өтініштерді қарау, контентті модерациялау және онлайн жарнама тетіктері көзделген әлеуметтік желілер алгоритмдерінің жұмыс істеуін толық бақылау жүзеге асырылады.
Шағымдарды басқару жүйесін құрмайтын және оны дұрыс реттемейтін әлеуметтік желілер осылайша заңсыз мазмұнды жоймайды, ал шағымдарды қарау жүйесіне жауапты адамға 5 миллион еуроға дейін айыппұл салынады. Компанияның өзіне айыппұл 50 миллион еуроға дейін жетуі мүмкін. Егер әлеуметтік желі есеп беру міндеттерін толық орындамаса немесе мүлдем орындамаса, айыппұл салынуы мүмкін.
Ұлыбритания
Ал Ұлыбританияда Online Safety Bill заң жобасы қауымдар палатасында тыңдаудың 2-3-ші кезеңі өтті. Заң жобасына сәйкес Harmful information ұғымы енгізілді. Осы санатқа жататын ақпарат әлеуметтік медиа иелері тарапынан платформадан тез арада өшірілуі тиіс.
Facebook, Instagram және басқа да әлеуметтік медиа компаниялары осы заң жобасына сәйкес өз сайттарындағы контент үшін заңды жауапкершілікке тартылады. Олар өз пайдаланушыларын қорғауға мәжбүр болады немесе миллиардтаған фунт айыппұлдарға және Ұлыбританиядағы сайттарын бұғаттауға тап болады.
Бұл заңнамадағы ең қатаң қорғау шаралары балалар мен жастарға арналған. Аталған заң жобасы арқылы заңсыз контентті, соның ішінде балаларға жыныстық зорлық-зомбылық пен террористік контентті жою, балаларды зиянды және орынсыз мазмұннан, кибербуллинг пен порнографиядан, тамақтанудың бұзылуын ынталандыратын немесе зорлық-зомбылықты бейнелейтін посттарға дейін қорғау қарастырылған.
Еуропалық Одақ
Еуропалық Одақ комиссиясы сәуір айының соңында Digital Services Act (DSA) немесе цифрлық қызметтер туралы заң (DMA) жобасын мақұлдады. Ол алғаш рет 2020 жылдың желтоқсанында таныстырылды. Диджитал саласының қарқынды өсуін, жалған ақпарат таратуды, жаңа платформалар құруды ескере отырып, бұл мәселені бақылау және қатаң ережелерді бекіту қажеттілігі туындады. Біріншіден, заң айына 45 миллионнан астам бірегей пайдаланушылары бар нарықтағы ірі техногиганттардың жағдайын өзгертеді.
Цифрлық қызметтер туралы заң ЕО аумағында жұмыс істейтін әрбір әлеуметтік желіге, іздеу жүйесіне және онлайн нарыққа әсер етеді. Ең алдымен, DSA Google, Meta (Facebook) сияқты компаниялар заңсыз және зиянды конттентерге жауап беретін онлайн платформалар үшін «жаңа стандарты» орнату арқылы интернет пайдаланушыларын қорғауға бағытталған.
Сонымен қатар, DSA онлайн платформаларды олардың алгоритмдері қалай жұмыс істейтіні туралы ақпаратпен бөлісуге, заңсыз тауарлар мен контентті жылдам жою процестерін енгізуге және жалған ақпарат тарататын пайдаланушылармен күресуге мәжбүр етеді.
DSA-ның негізгі қағидасы – желіден тыс заңсыз кез келген нәрсе онлайн режимінде де заңсыз болуы керек.
Ірі компаниялар үшін цифрлық қызметтер туралы заң жыл сайын жүйелік тәуекелдерді талдауға, сондай-ақ оларды азайту жолдарын іздеуге міндеттеме енгізеді. Бұл бар тәуекелдерді үнемі бақылауды және оларды жою әдістерін білдіреді. Олар:
заңсыз мазмұнды тарату;
пайдаланушының құқықтарына, оның ішінде жынысына, жасына (кәмелетке толуына) теріс әсер ету, физикалық денсаулыққа әсері;
демократиялық негіздерді және қоғамдық қауіпсіздікті бұзатын қызметтерді манипуляциялауды қолдануға байланысты.
Мұндай жүйелік тәуекелдер туралы төмендегідей алпауыт корпорациялар ойлануы керек:
Google
Facebook
Twitter
Instagram
TikTok
Apple
Spotify
Microsoft
Amazon
Аталған корпорациялардың бәрі айына 45 миллион пайдаланушыға қызмет көрсетеді. Мысалы, статистикаға сәйкес, Statcounter Google ЕО-дағы іздеу жүйелері нарығының 92,04% -ын алады. Іздеу жүйесіне жаңа Заңға сәйкес реттеудің ең жоғары деңгейі қолданылатын болады.
Сондай-ақ, онлайн платформалар мына жайттарды қарастыруға міндетті:
Шағымдарды беру және залалды өтеу механизмі, сондай-ақ дауларды соттан тыс реттеу;
Сенімді жалаушалар;
Қорлайтын хабарламалар мен кері хабарламаларға қарсы шаралар;
Ұсынымдық жүйелердің ашықтығы;
Пайдаланушылар үшін онлайн жарнаманың ашықтығы;
Балаларға арналған мақсатты жарнамаларға және пайдаланушылардың ерекшеліктеріне негізделген жарнамаларға тыйым салу.
Әрбір мүше мемлекетке цифрлық қызметтер үйлестірушісін, мүше мемлекетте құрылған делдалдық қызметтерді қадағалауға және/немесе мамандандырылған салалық органдармен үйлестіруге жауапты тәуелсіз органды тағайындау қажет болады. Аталған орган айыппұлдар, соның ішінде қаржылық айыппұлдар салады. ЕО-ға мүше әрбір мемлекет өзінің ұлттық заңдарындағы айыппұл санкцияларын регламентте көрсетілген талаптарға сәйкес нақтылайды, бұл олардың бұзушылықтың сипаты мен ауырлығына сәйкес болуын қамтамасыз етеді.
Ірі онлайн платформалар мен онлайн іздеу жүйелеріне келер болсақ, комиссия тікелей қадағалау және құқық қолдану өкілеттіктеріне ие болады. Сонымен бірге, ең ауыр жағдайларда қызмет көрсетушінің жаһандық айналымының 6% -на дейін айыппұл салуы мүмкін.