Теміржол саласында нарық пен табысты реттеудің нақты саясатын жасау қажет

Қадыл Таласбеков, «Локомотив» АҚ президенті:
– Қадыл Секенұлы, локомотив шаруашылығы – Қазақстан теміржолы кешенінің аса маңызды буыны. Бұл саланың дамуы, бүгінгі аяқ алысы қалай? Таяу болашақта қандай нәтижелер күтуге болады?
– Иә, арбаны дөңгелексіз елестете алмайтынымыз секілді, теміржол құрам­дарын да локомотивсіз елестету мүмкін емес. Бейнелеп айтсақ, локомотив – темір­жол құрамдарын ғана емес, тұтастай елдің жүк тасымалын да алға сүйрейтін шаруа­шылық. Сондықтан біз былтыр «Локомо­тив» АҚ-тың даму стратегиясын қабыл­да­дық. Ал стратегия кәсіпорынның өм­і­­р­­шеңдігі мен табыстылығының негізін қалайтын­дық­тан, біз бұл құжатқа айрықша ыждаһатпен қарап, жан-жақты әзірледік. Онда қозғалыстың қауіпсіздік деңгейін, кәсіпо­рынды басқару тиімділігін көтеруге, локо­мотив паркін жаңғырту және жаңарту арқылы негізгі құралдардың тозуын төмен­детуге бағытталған негізгі стратегиялық басымдықтар айқындалды. 2020 жылға дейінгі стратегия аясында түрлі мақсаттағы мыңнан астам локомотив алу жоспарланып отыр. Бұл ретте жаңа техникалардың 96 пайызы осы саладағы General Electric, Alstom секілді жетекші компаниялардың технологиясы бойынша отандық көліктік машина жасау кәсіпорындарында шыға­рыл­мақ. Ал пайдалану жүйесін жетілдіру үшін тасымалдаушылардың локомотивтік тартушыға деген қажеттіліктерін қанағат­тандыра алатын технологиялық үрдіс әзірленіп енгізілетін болады. Бұл құжатта тартушы-қозғаушы құрамды жөндеу мен техникалық қызмет көрсету жүйесін жетіл­діруге айрықша назар аударылды. Бұл жүйе мейлінше тиімді пайдаланылу үшін қажетті техникалық деңгейге жеткізіледі.
Сонымен қатар стратегияда энергия және ресурс үнемдеуші технологияларды енгізу мен дамытуға айрықша мән беріл­ген. Ол үшін біз тиісті жұмыс ауқымын еш кемітпей-ақ энергия мен отын тұтынысын азайтуға мүмкіндік беретін техникалық құралдар мен технологияларды енгізуді жоспарлап отырмыз. Мысалы, электр эне­р­­гиясы мен дизельдік отынды коммерциялық есептеу технологиясын қазірдің өзінде енгізіп жатырмыз.
Жалпы, қазіргі тартушы-қозғаушы құрам паркін қауіпсіздік жүйелерімен және техникалық құралдармен жарақтандыру пойыздардың қозғалыс қауіпсіздігін қам­тамасыз ету мәселелерінде тиісті нәтиже­лер­ге жетуге мүмкіндік береді. Ал ақпарат­тандыру және автоматтандыру үрдістерін дамыту біздің операциялық қызметіміздің жеделдігі мен ашықтығын, тиімділігін қам­тамасыз етеді.
– Жөн екен. Ал енді заманауи техникалық мүмкіндіктермен жабдықталған жаңа локомотивтер­дің келуімен жөндеу және пайдала­ну бөлігінде оңтайландыру, яғни штат қысқарту ықтималдығы туын­дауы мүмкін бе?
– Әлбетте. Локомотив паркін жаңарту­дың есебінен жөндеу және пайдалану бөлігінде айтарлықтай штат қысқаруы мүм­кін. Бірақ біз де, жалпы, ҚТЖ да жұ­мыскерлеріміздің әлеуметтік қорғалуы мәселесіне баса мән береміз. Сондықтан штат қысқаруы мүмкін тұстарда алдын ала ескерту жасалып, босайтын адамдарды өзге жұмыстарға орналастыру үшін жер­гілікті әкімдіктерге хабар берілетін болады. Сонымен қатар біз жаңа локомотивтерге қызмет көрсететін сервис-орталықтар құ­ру­ды да жоспарлап отырғандықтан, боса­ған мамандардың басым бөлігі сонда ор­на­ластырылуы мүмкін.
– Локомотивтің заманауи жарақ­тануы бір басқа да, оған сай техни­ка­лық қызмет көрсету, жөндеу бір басқа. Локомотивтерді жөндеу мә­­се­­лесі бүгінгі күннің талабына сай ма?
– Бұл – енді күрделі мәселе. Локомо­тивтер паркінің ескіру көрсеткіші жоғары болғандықтан, оны ең маңызды мәселелер қатарына жатқызуға болады. Локомотивтер көптеген жылдар бойы жаңартылмады, ал соңғы кездері алып жатқан техникалар қажетті межені толық қамтымайды. Сол себепті де біз тартушы-қозғаушы құрамды жөндеу жұмыстарының сапасына айрықша көңіл бөлеміз. Сол үшін «Локомотив» АҚ локомотив жөндеу бағдарламасын қабыл­дады.
Әрине, бізде локомотив жөндеу қыз­метін көрсететін кәсіпорындарға қатыс­ты туындайтын мәселелер көп. Бұл мәселелер­ді шешу үшін және жөндеу тиімділігін арт­тыру үшін ондай кәсіпорындарға жөндеу технологиясын қайта қарап, мейлінше жаңа ғылыми әдістерді, заманауи жабдық­тар мен бақылаудың автоматтандырылған жаңа жүйелерін енгізу керек. Сондай-ақ ұйымдастыру жұмыстарын үйлестіріп, қосалқы бөлшектер мен маман даярлау мәселесін де назарда ұстау қажет. Осындай шаралар локомотив жөндеу жұмыс­тарының сапасын айтарлықтай көтеретіні сөзсіз.
– Ал енді мына теміржол саласын реформалау барысы «Локомотив» АҚ-қа белгілі бір деңгейде ықпал ететіні анық. Осы ретте кәсіпорын­ның болашақ стратегиялық жоспар­ла­рын жүзеге асыру жайы қалай болмақ?
– Қалай болған күнде де стратегия жүзеге асырылатыны анық. Өйткені акцио­нерлік қоғам нысаны өзгеріп жатқан күннің өзінде локомотивтер мен локомотившілер қалады. Пойыздарды да сүйреу керек қой. Олай болса, техника паркін жаңарту, қауіпсіздікті сақтау және пойыздарды ғана емес, бүкіл үрдісті сүйреу қажет! Ең басты­сы – іс-әрекеттердің мақсаттылығын, бағ­дарын сақтау. Сол себепті де біз қайта ұйым­дастыру қандай болған күнде де басқарылуы үшін стратегиямызды бизнес-сегменттерге бөліп құрылымдадық. Бұл орайда ұмтылыстар мен іс-қимылдардың кезеңділігі, ең бастысы, мақсат сақталатын болса, стратегия да бүгінгі қабылданған күйінде жүзеге аспақ. Әлбетте, жекелеген тұстарда түзетулер мен толықтырулар болуы мүмкін.
Бізді бүгінгі таңда мазалайтын ең басты мәселе – жоспарланған табысқа қалай жететініміз және локомотивтік қызметке лайықты тарифті қалай алатындығымыз. Ал лайықты тарифсіз біз техникалық паркті жаңарту секілді ең негізгі жоспар­лары­мызды жүзеге асыра алмаймыз. Ал бұл мақсат 800 миллиард теңгеден астам қаражатты қажет етеді. Біз осы қаражатты өзіміз табуға тиіспіз. Ол үшін ҚТЖ ҰК АҚ теміржол тасымалы нарығының 80 пайыз­дан кем емес бөлігін иелену туралы міндет­те­месін қамтамасыз етуіміз керек. Ал бұл — оңай шаруа емес. Әсіресе бар­лық тасы­мал­даушыларға біздің нарық­та белгіленген тәртіппен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін заңнамаларымыз бен халықаралық келі­сім­дерді ескерсек. Ал отандық және шетел­дік, бірінші кезекте көр­ші елдердің тасы­мал­даушылары саны­ның өсуімен жұмыс та азаяды, сонымен бір­ге біздің табатын та­бы­сымыз да кеми түспек.
Сондықтан да мен бұл жағдайда еліміз­дің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде стратегиялық орны бар теміржол сала­сында нарық пен табысты ұстаудың нақты саясатын жасау қажеттігіне нық сенімдімін. Бұған ҚТЖ ғана емес, үкімет­тік құрылымдар мен мемлекет басшылы­ғына дейін араласуы керек деп ойлай­мын.