Қазақ ғарыш саласын бағындыра ала ма?

Қазір дамыған елдердің барлығы да ғарыш саласын меңгеру үстінде. Мәселен, Ресей өзге елдің бір азаматын ғарышқа ұшырғаны үшін ел бюджетіне 30 миллион доллардан аса қаржы түсіреді екен. Тіпті олар қазір Қиыр Шығыстан «Байқоңырға» балама болатын ғарыш ай­ла­ғын салып жатқан кө­рі­неді. Осылайша, олар «Бай­қоңыр» ғарыш айлағын жалға алуды бірте-бірте доғаруы мүмкін. Сондықтан келешекте космодромымызды сақтап қалу, оны игеру үшін ғарышкер мамандарды дайын­дауды бүгіннен бастап қол­ға алғанымыз дұрыс шы­ғар...
ҚР Ұлттық ғарыш агенттігінің ресми сай­тына кірсеңіз, жастардың басым көп­шілігінің «мен қалай ғарышкер боламын, бізде ғарышкерлерді дайындайтын арнайы жоғары оқу орындары бар ма» деп, агент­тік төрағасы Талғат Мұсабаевтың атына сұ­рақтар жаудырғанын байқайсыз. Демек, жастардың ғарышты бағындырамын деген арманы жоғары деңгейде. Үміт бар. Бірақ сол үмітті еліміздің шенеуніктері қан­ша­лық­ты ақтай алып отыр?
Әлия СЕРҒАЗЫҚЫЗЫ, Астана қалалық Райым­бек батыр атындағы №50 «Қаз­ға­рыш» мектеп-лицейінің директоры:
– Негізі, білімнің түп-төркіні мек­теп­тен басталады. Егер біз ғарыш сала­сын дамытамыз десек, онда жас кадр­ларды қазірден бастап даярлауымыз керек. Ал жасөспірімдердің білімін же­тіл­­діру үшін мектептің материалдық-тех­никалық базасын нығайтуға тиіспіз. Мек­тепке жаңа қондырғылар алып ке­ліп, арнайы зертханалар ашуымыз керек. Сондай-ақ мектеп пен ғарыш са­ла­сын дайындайтын ЖОО-лармен ты­ғыз қарым-қатынас орнатқан жөн. Алайда қазірше біздің мектептің базасы керемет деңгейде деп айта алмаймыз.
Жалпы, бұл төңіректе ҚР Ұлттық ғарыш агент­тігінің мамандарымен сөйлесе қал­са­ңыз, елімізде ғарыш саласы дамып жатыр, өркендеп жатыр дегенді алға тартады. Шы­нында да, солай ма? Тіпті аталмыш агент­тіктің төрағасы Талғат Мұсабаев бір сұхбатында «еліміздің бірқатар ұлттық университеттерінде аэроғарыш маман­да­рын дайындайтын оқу бөлімдерін ашамыз» деген еді. Алайда біз ұлттық уни­вер­си­тет­тердің бірқатарының сайттарына кіріп, фа­кул­ь­теттері мен кафедраларына назар аудар­ғанымызда, көпшілігінің аэроғарыш мамандарын даярламайтынына көз жет­кіз­дік. Негізі, аталмыш агенттік маман­да­рының айтуынша, еліміздегі Азаматтық авиа­ция академиясы да ғарыш саласының мамандарын даярлауы тиіс еді. Алайда академия ғарышкерлерді дайындамақ түгіл, өздерінің болашақ ұшқыштарының да толық білім алуына жағдай жасай алмай отыр. Студенттерін тәжірибеден өткізетін жа­ңа ұшақтары да жоқ. Енді олар өздері осын­дай жағдайда тұрып, болашақ ғарыш­кер­лерді қалай дайындамақ?! Кез келген ЖОО-дан арнайы факультет немесе кафед­ра ашу үшін оның арнайы бөлмелері, зерт­ха­налары, оқулықтары, осы салада білім беретін мамандары болуы тиіс емес пе?! Неге біз осы ғарыш саласындағы түрлі ма­ман­дықтарды әр университеттің бөлі­м­ше­ле­ріне тықпалап, көтере алмайтын жүкті арта береміз? Әлде Қазақстанның ғарыш сала­сында арнайы университет, коллед­ж­дер ашуға шамасы келмей ме?
Мейірбек МОЛДАБЕКОВ, ҚР Ұлттық ға­рыш агенттігі төрағасының орынба­сары:
– Елімізде ғарыш саласының ма­ман­дарын даярлайтын арнайы жоғары оқу орны жоқ. Бірақ әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ-да, Гумилев атындағы Еу­ра­зиялық университетте, Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-да, Алматы энер­ге­ти­ка және байланыс институтында, Аза­мат­тық авиация академиясында ғарыш саласында білім беруге болады деген тоқтамға келген болатынбыз. Бірақ Авиация академиясының аэроғарыш са­ласында неге мамандар даярламай отырғанын мен білмеймін. Дегенмен бізде мынадай жүйе қалыптасқан. Егер студент Үкімет бөлген грантты иеленсе, ол өзінің таңдаған университетіне барып білім алады. Міне, осы бөлінген гранттарды ұтып алған студенттер бес ЖОО-ның барлығына бірдей бармаған. Менің білетінім, қазір ғарыштық сала­ның студенттері Алматы энергетика жә­не байланыс институты мен Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-да білім алып жатыр. Әрине, олардың зертханалық базасы, оқытатын мамандары, оқулықтары бар­лығы жақсы деңгейде деп айта ал­май­мын. Сондықтан ғарыш саласына арнайы жабдықталған дербес уни­вер­си­тет керек-ақ. Бірақ олардың барлығы бір күнде келе салмайды. Уақыт өте ке­ле шешімін табады деп ойлаймын.
Амангелді МОМЫШЕВ, Мәжіліс депутаты:
– Біз қазір «Байқоңырдың» қадіріне жете алмай отырмыз. Ертең ол кос­мо­дро­мымызды ресейліктер тастап кетіп, өз еліндегі ғарыш айлағын дамытатын бо­ла­ды. Сонда біз не істейміз? Өзіміздің «Бай­қоңырды» қалай сақтап қаламыз, қа­лай дамытамыз? Тағы да АҚШ-қа, Қы­тайға, Француздарға жалға беріп қойып отыра береміз бе? Ол болмайды! Сон­дық­тан қазірден әрекет етуіміз қа­жет. Бірақ ғарыш саласын дамыту үшін ар­найы колледж, университет ашудың ке­регі жоқ. Одан ұтарымыз шамалы. Одан да «Байқоңырдың» жанынан Қазақ­стан жастарының білім алуы үшін арнайы орталық ашайық. Сонда жас­та­рымыз ол жерде нақты тәжірибе жү­зінде үйреніп, білімін шыңдайтын бо­ла­ды. Ал уни­вер­си­тет ашатын бол­сақ, оның зертханасы керек, басқасы ке­рек, қаншама шығынды қажет етеді. Жастар тәжірибе жүзінде көрмегеннен кейін, оның барлығы бекер болады. Сон­дық­тан жастардың ғарыш саласын терең мең­геруі үшін «Байқо­ңыр­дан» арнайы ор­талық ашуға тиіспіз. Олай етуге біздің толық құқымыз бар.
Қалай десек те, бізге ғарышқа ұша­тын және «Байқоңырдың» түрлі қондыр­ғы­ла­рын игеріп кете алатын инженер-ме­ханик ма­мандар керек-ақ. Ол үшін ар­найы уни­вер­ситет ашамыз ба, әлде «Байқоңыр» ға­рыш айлағының жанынан жастарға білім бе­ретін орталық ашамыз ба, енді оның тиім­ді жолын осы саланың басы-қасында жүрген мамандармен ақылдаса отырып, дұрыс шешім шы­ға­ру­д­ы ойластырсақ, жөн болар еді.