Мемлекеттік қауіпсіздік органдарының құрметті қызметкері, отставкадағы полковник Шаймұхан Мұқанов – Ұлы Отан соғысының алғашқы күнінен аяғына дейін қатысқан адам. Бүгіндері Астана қаласында тұрады. 19 жасында әскер қатарына алынып, өз еркімен алғы шепке сұранып жүріп, жалындаған жиырмасында рота командирі, кейінірек батальон командирі болған қазақ жігіті жайлы айтар әңгіме, кейінгі ұрпаққа үлгі болар ерлік істері аз емес...
Бәрі де ап-анық есінде. 1941 жылдың 22-ші маусымы. Таңертеңгі 10 сағат шамасында әскери курстың жеке құрамы оқу орнының алаңына тайлы-таяғымен сапқа тұрғызылды. Командир 6 сағат бұрын ғана фашистердің соғыс жарияламастан Кеңес Одағының шекарасына басып кіргенін, басқыншыларға қарсы Ұлы Отан соғысының басталғанын мәлімдейді. Алғашқы кездері майданға Шаймұхан әскери техник ретінде араласады. «Мен бұзылған әскери техникаларды, пулемет, зеңбіректерді жөндеу үшін алғы шепке жиі баратынмын. Сол кезде ешқандай қауіп-қатерден тайсалмай, қолына қару ұстап, Отанын қорғап жүрген өзімен қатарлас өрімдей жас жігіттерді көремін. Оларға қызығатынмын. Осы жағдай менің полк командиріне алғы шепке жіберу жөнінде рапорт жазуыма түрткі болды, – деп еске алады Шаймұхан ақсақал. – Келесі күні мені командир өзіне шақырып былай деді: «Комиссармен бірге отырып сенің рапортыңмен таныстым, 3-ші батальонның пулеметшілер ротасына командир етіп алғы шепке жіберуге шешім қабылдадық». Мен сенім білдіргені үшін алғысымды айта-айта қызметіме кірістім».
Шаймұхан Мұқанов сапында болған 177-ші атқыштар дивизиясы сол кездегі Ленинград қаласын қорғаған әскери құрамалардың ішіндегі ең жасы еді. Олардың жолындағының бәрін жайпап келе жатқан жауды Луга қорғанысында маңдайын тасқа соққандай тоқтатып, 45 тәулік бойы алға бірде-бір қадам бастырмай қойған ерлігін аңыз қып айтады қазірге дейін. Сол бір жарым ай ішінде басқыншылар 10 мыңнан астам офицерлері мен жауынгерлерінен, ондаған артиллериялық батареяларынан айырылып, атақты 8-ші танк дивизиясының күлі көкке ұшады. 45 күн ішіндегі шайқастың қаншалықты қиян-кескі болғанын айтуға осы сандардың өзі жеткілікті болса керек. Сол жанқиярлыққа толы айқастардың бел ортасында жиырмаға да тола қоймаған өрімдей қазақ жігіті өміріне төнген қауіпке қарамай, өзінің күші мен тапқырлығын, батылдығын көрсете білді.
Қатарында қазақ жігіті Шаймұхан Мұқанов бар осы 177-ші атқыштар дивизиясының ерлікке толы жолы Дубровка түбіндегі қиян-кескі ұрыстарда, Погестье теміржол стансасы маңындағы ормандар мен батпақтарда өткен шайқастарда, Любань, Нарва қалаларын азат ету үшін шайқастарда жалғасын тапты. Балтық жағалауында жаудың Курляндия тобына жататын 300 мың жауынгерін тас-талқан еткен де осы – 177-ші атқыштар дивизиясы болатын.
Шаймұхан аға, әсіресе, Ленинград қоршауы жайлы жиі еске алады. «Онда біздің жауынгерлерге аштыққа да, алапат аязға да, бақайшағына дейін қаруланған жауға да жан аямай қарсы тұруға тура келді. Ленинградтың жұмысшыларына тәулігіне – 250 грамнан, өзге тұрғындарға 125 грамнан қатқан нан берілетін. Осыған қарамай, олар да қаланы қорғауда күндіз-түні жұмыс істеді. Сақылдаған сары аяз 40-45 градусқа дейін жететін кейде. Жараланған жауынгерлердің медсанбатқа жете алмай жолда үсіп қалған кездері де болды. Осыған байланысты жолдарға медсанбатқа қанша метр қалғанын көрсететін тақтайшалар орнатылды. Алдыңғы шептегі жауынгерлердің өзі тәулігіне екі тілім кептірілген нан мен арпа немесе сұлыдан қайнатылған сорпаны қанағат тұтатын. Бірақ аштық пен суық та жаумен шайқасуға кедергі болған жоқ. Біз ленинградтықтардың аштық пен суықтан, бомба мен снарядтан қалай қырылып жатқанын өз көзімізбен көрдік. Ашыққан, қалжыраған адамдардың тіпті көшедегі мәйіттерді алып кетуге шамалары жоқ еді», – дейді ол еске алудың өзі аса ауыр болса да.