«Қазақстан – ұлттар достығының лабораториясы» деген ұғымды өзгертетін кез келген жоқ па?

Нұрлан Сейдін, саясаттанушы:
– ХІХ ғасырдың басында Орталық Азиядағы түркітілді халықтар ішінде саны жағынан көбі қазақ болған. Бірақ ХХ ғасырдың 25-30 жылдары ұлтымыз еселеп күрт азайған. Бұл – ұжымдастыру, қолдан жасалған ашаршылық, репрес­сия секілді геноцидтің салдары. Сол себепті біз 90-жылдарға дейін азшылықта болып келдік. Саяси мақ­сатта түрлі этнос жерімізге қоныс тепті. Сондықтан осыған дейін «Қазақстан – ұлттар достығының лабораториясы» деп мақтанып келдік. Шүкір, Тәуелсіздіктің 20 жылы барысында титулдық ұлт санын 70 пайызға арттыруға мүмкіндік алдық. Осы жағынан алғанда, әлгі ұғымды ақырындап ұмыта бас­тауы­мыз керек. Бірақ бірден саяси реңкте емес. Әлі де де­мог­рафияны жандандырып, білімдегі, ғылымдағы өз ұлты­мыз­дың санын арттыру қажет. Еңбекте де, білімде де, ғылымда да озық қазақ болғанда, бұл ұғым өздігінен біржола жойы­ла­ды. Шамамен 25-30 жыл көлемінде.

Әбдімәлік Нысанбаев, философия ғылымының докторы, профессор:
– Кеңес өкіметі кезінде «Қазақстан – ұлттар достығының лаборато­риясы» деген ұғым болды. Ол қазақтың тілін, ділін, дәстүрін білдірмей жоюдың фор­муласы еді. 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі Кеңестің ойлап тапқан осын­дай ұғымдарына қарсы жасалған қадам болып табылады. Демек, уақыт мұндай саясаттың утопия екенін дәлелдеді. Тіл жойылған жерде мем­лекет те жойылады. Мағжан Жұмабаев бастаған Алаш қайраткерлері мұны терең түсіндіріп айтып кеткен. Тәуелсіздік алған кезде қазақтың 40 па­йызы ғана ана тілінде сөйледі. 2020 жылы бұл деңгей 80 пайызға же­­те­ді деп болжанып отыр. Оның орындалатындығына күмәнім жоқ. Бү­гін қазақ шешуші рөл атқаратын ұлтқа, мемлекетті құрушы басты субъект­іге айналды. Мемлекеттік тіліміз – қазақ тілі. Заң алдында Қазақстан халқы бірдей, тең құқылы. Осы жағынан алғанда, ұлтты төмендетуші ұғымдар келмеске кетті. Ол үшін жұмыс істеліп те жатыр. Бастысы – барлық күшті қазақ ішіндегі бірлікті, ынтымақты нығайтуға жұ­мыл­дыру керек. Сонда біз ел дамуының «Қазақстан – 2050» стратегиясы бағда­р­ла­ма­сын сәтті жүзеге асырып, Орталық Азияның азулы барысына айнала аламыз.     

Уәлихан Төлешов, саясаттанушы:
– Елбасымыз таяудағы Қазақстан халқы Ассамблеясында болған жиында: «Біз өз алдына қалыптасқан мемлекетпіз. Сондықтан мұнда тұрып жат­­қан халық ұлтына, нәсіліне қарамастан, қазақ тілі, қазақ мәдениеті ма­ңында топтасуы тиіс», – деп мәлімдеді. Осы жағынан алғанда, сөз етіп отыр­ған ұғым өзіндік мән-мағынасынан айырыла бастады деп нық айтуға бола­ды. Дегенмен Отанымыздағы тұрақтылық, тыныштық, ең алдымен, қазақ үшін маңызды. Сол себепті мұндай әңгімені бізге жиі қозғаудың қажеті жоқ. Білуім­ше, Тәуелсіздік алғалы бері «Қазақстан – ұлттар достығының ла­бо­ра­ториясы» деген сөз де көп айтыла бермейді. Ол ұмытылып барады. Оған үлес қосқы­мыз келсе, оны мүлде еске алмағанымыз жөн. Қалай де­ген­мен де, унитарлы Қазақ мемлекетін құрдық деу үшін кемінде біздің са­ны­мыз 80-85 пайызды қамтуы тиіс. Оған дейін этнос пен ұлыстар ара­сын­дағы шие­леністі болдырмау, бізді жікке бөлді дегізбеу үшін этносаралық дос­тықты, бір­лікті, ынтымақты жиі айта беруіміз керек. Одан бір саяси астар­ды іздеудің қа­жеті жоқ. Басты мақсатымыз – мультимәдениеттен бас тарту. Осы мүдде­міз­ге жеткенде, Кеңестен қалған әлгіндей ұғымдар санадан мүлде өшеді, оған сенімдімін.