Тәуелсіз мемлекетте баланы орыс мектебіне беру қастандық

Совет‑Хан ҒАББАСОВ, жазушы, медицина және педагогика ғылымдарының  докторы, Халықаралық Нострадамус атындағы академияның толық мүшесі, академик:

– Совет‑Хан аға, Тәуелсіздік алғалы бері тіл мен дін жайлы толғанбаған, айтпаған, мәселе көтермеген тұлғаларымыз некен-саяқ. Кейде осы екі мәселеден өзге қазақтың бас ауыртуы тиіс пробле­малар жоқ па деп ойлайтыным бар... Сіз, мәселен, тілдің де, діннің де қордаланған  мәселесін шешудің жолын ұрпақ тәрбиесінен іздейік дегенді айтып жүрсіз. Бұл қаншалықты негізді пікір?
– Өздеріңіз білесіздер, 20 жылдан бері жалпы, «адам тәрбиесінің, ұрпақ тәрбиесінің жаңа ілімі» жайлы зерттеулер жүргізіп, келелі мәселе көтеріп келемін. Осы  уақытқа дейін жалпы, қоғам, адам, ұрпақ тәрбиесі тақыры­бында бес монографиялық еңбек жазып­пын. Сол еңбектенудің нәтижесінде біздің еліміз­дегі нөмірі бірінші проблема – қоғам тәрбие­сі мен адам тәрбиесі  екенін түйсіндім. Мәсе­лен, біз, анықтап айтсам, ұлт ретінде хал­қы­мыз да, мемлекетіміз де, қазақтың дәстүрі мен салтын – терең түсіне алмай отырмыз. Барлық олқылық пен кемшілікті  һәм жауапкершілікті биліктің мойнына іле салуға құштармыз. Әрине, биліктің де олқы­лығы бар, халықтың да кем-кетігі мен олқы­лығы бар. Сондықтан таразы басын тең ұстауымыз қажет. Мысалы, оқыған-тоқығаны мол, ғұлама саналатын, академик атағын алған азаматтарымыздан «Салт-дәстүр деген не?» деп сұрап көріңізші. Көпшілігі салт-дәс­түр, ырым-жоралғы дегеннің не екенін жіліктеп бере алмайды. Себебі олар бұл мәселені жарытып білмейді. Әмбебап энциклопедияға сүйенсек, «Дәстүр дегеніміз – жалпы,  ұлт па, ұлыс па, қауым болып қа­был­данған тәртіптің түрлері мен қоғамдық ережелердің жиынтығы» – дейтін анықтама береді. Ендеше ұлтты ұлт ететін, оның қоғамын түзейтін және ұрпағын тәрбиелейтін – дәстүр‑салттың негізіндегі халықтық тағы­лымы екенін түсінетін мезгіл жетті. Сондықтан әр халық өзінің пәлсапалық сүзгісінен өткізіп, сұрыптай жетілдірген ұлттық дәстүріне терең бойлай алуы керек. Салт-санадан безген, дәстүрден азған халық ассимиляцияға ұшырап, халықтық қасиетінен айырылады. Сол үшін де егер тіл мен діннің проблемасын шешеміз десек, халықтың тектік қасиетіне, дәстүріміз бен  салт-санамызға оралуымыз қажет. Өкініштісі сол, Тәуелсіздік алған 22 жылда, біз әлі дәстүр мәселесін жолға қоя алмадық. Оның бірден‑бір дәлелі, не орта мектепте, не жоғары институт пен универси­теттерде – халық педагогикасы мен ұлттық психология және жүйеленген ұлттық тарих пән ретінде жүрмейді. «Қазақ тарихы» оқу­лығының сапасы бүгінге дейін даулы. Билік­тің көптеген кемшіліктерін жіпке тізіп жүрміз ғой. Ал мынау дәстүр мен салттың және ұлттық сананың мәселесі тікелей халыққа келіп тіреледі. Яғни халықтың кемшілігі.
– Халықтың бұл кемшілігін жоюдың жолдары қандай? Мәсе­лен, сіз айтпақшы, академиктеріміз­дің өзі дәстүрден хабары жоқ болса, халық қайтпек керек?
– Мұнан шығар бір-ақ жол бар. Біздің мем­лекет саналы түрде қазақтың дәстүр‑салтын, қазақтың ұлттық санасын жаңғырту үшін, еліміздегі мектептерде, ЖОО-да үш пәнді енгізуі керек. Ол пәндер: біріншісі – халықтық тағлым, яғни халықтық педагогика, екіншісі – ұлттық психология, үшіншісі – жүйеленген ұлттық тарих. Бізде қазір осы үшеуінің біреуі де жоқ. Журналистер оқулықтағы тарихи қателіктерді көрсетіп, қанша шулағанымен, дұрыс еместігін көр­се­тіп, қаншама жазғаны­мен, ештеңе өзгер­мей­ді. Себебі бізде жүйе­ленген ұлттық тарихтың методологиясы жоқ. Егер салауат­ты, сал­та­нат­ты халық болғымыз келсе, педа­гогикамыз бен тарихымыздағы олқылық­тарды түзетуі­міз керек. Мысалы, бізді «еу­ро­центризм методологиясы» мәң­гүрттендіріп жіберген. Сөйте тұра,  әлі күнге дейін еуроцентризмге негізделген педагоги­каны оқып жүрміз. Мәселен, бір кездері ол мето­до­логия бізге қазақтың тарихы, мәдениеті жоқ деп оқытты ғой. Ендеше ұлттық идео­логия жасамай, көшіміз түзеледі дегенге сенбеймін. 
– Аға, біз жалпы, ұлттық идеология, ұлттық идея мәселесін жиі сөз етеміз. Сіздің пікіріңізге  қарасам, сол ұлттық идеяны дәстүрден іздеу бар сияқты...
– Өте дұрыс айтып отырсыз. Ұлттық идеологияны айтпастан бұрын мына бір мәселеге назар аудартқым келеді. Бұрынғы жылы «Саясат пен идеология бір ме?» деген мақала жаздым. Қазір қарап отырсам, кеңес­тік кезеңнің түсінігімен идеологияны саясат­тың  шекпеніне салып жіберіппіз. Содан бо­лар, қалың бұқара идеология  дегенді саясат деп қана ойлайды. Бұл, меніңше, қате түсінік. Саясат өз алдына бөлек ілім. Ол елді, қоғам­ды басқаруды көздейтін, ішкі және сыртқы саясатты үйлестіреді. Яғни саясат дегеніңіз – өзіндік заңдылықтары,  жүйесі бар қоғамды басқаратын ілім. Ал идеология дегеніңіз – қоғам тәрбиесі мен адам тәрбиесін көздейтін мүлдем бөлек ілімнің түрі. Тек ұлттық идео­ло­гия ғана қоғамдағы – әділет пен тәртіпті, адамдағы – тәрбие мен тәлімді орнықтырып, жетілдіре алады. Сондықтан да идеологияны тек саясаттың шекпеніне салып қарауға болмайды. Идеологияға деген көзқарастың ауқымын кеңейтуіміз қажет. 
– Аға, меніңше, бұл екеуін бөліп қарастырғанымызбен, идеология­ның тұтқасын бәрібір мемлекет ұстауы қажет сияқты. Осы мәселе­мен тікелей айналысатын мемле­кеттік хатшы, қала берді, әр облыс­тағы ішкі саясат басқармалары бар. Олар өз әдетінше жұмыс жасап жатыр. Десек те, бір қызық идея айтсам деймін... Жалпы, мемлекет­тік идеологияны зиялы қауымның қолына ұстатуға бола ма?
– Біздің бүгінгі саяси басқаруымыз бен түсінігіміз де, әлі күнге кеңестік кезеңнің жүйесінен арыла алған жоқ. Мәселен, бүкіл идеологиялық жұмыстарды ішкі саясат басқармаларына беріп қойғанбыз. Бұл жүйе өзін-өзі ақтады ма? Мәселе – осыда. Менің ойымша, сол ішкі саясат басқармаларын қада­ғалайтын, олардың жұмыстарын баға­лайтын «аппараттық кеңестер» құрылса... Ол кеңеске «көшірме ғалымдарды» емес, нағыз зиялыларды топтастырып, бірлесе жұмыс істесе идеологиялық мәселелер түпкілікті шешімін табар еді. Мұндай кеңес жасақтай алмасақ, сол басқармалардың жанынан арнайы бөлімдер құруға болады. Сол бөлім­дер жалпы, қоғам мен адам тәрбиесімен айналысса, яғни идеологиямен астасты­рыл­са, ұлттық сананың жетіліп орнығуы үшін, бар күш-жігерін жұмсар еді деп ойлаймын.
– Сіз бір кездері «хандық дәуірде қазақтың ұлттық идеологиясы болған жоқ» деген пікір айтып қалып едіңіз...
– Білесіз бе, қоғамға, ең алдымен, әділет пен тәртіп керек. Ұлттық идеология бол­маған елден әділет пен тәртіп  іздеу бекерші­лік. Сол іздеген әділдігіңізді де, тәртібіңізді де таба алмай қалуыңыз мүмкін. Біз унитарлы мемлекетпіз. Унитарлы елде әділеттілік пен тәртіп  алдыңғы қатарға шығатыны сөзсіз. Сондықтан да бізге әртүрлі қателіктерге жол беруге болмайды. Бұрынырақта «мың өліп, мың тірілген» қазақ ұлтының жайын қозғап, «Ата-бабаңның қадір‑қасиетін ұқ» деген мақала жазып едім. Сол мақалада ұлттың төрт құбыласын көрсетіп, соның бірі ретінде осы ұлттық идеяға тоқталған болатынмын. Сондықтан да ұлттық идея мәселесін екі ауыз сөзбен тұжырымдай салу оңай емес. Иә, бір кездері «төрт жүз жылдық хандық дәуірде ұлттық идеологиямыз болған жоқ» деген пікір айтқан болатынмын. Бұл жайтты жан-жақты зерттеп көрдім. Байқап қарасам, хан­дық дәуірде де біздің ұлттық идеологиямыз болмапты. Мысалы, Шыңғыс ханның ұрпағы ақсүйек саналып, қара халықтан бөлінген. Мұндай бөліну салдарынан ұлттық идеоло­гия қалыптаспайтыны белгілі. Ұлттық идео­ло­гиямыз болмағанын дәлелдейтін себептер жеткілікті. Мен екеуіне ғана тоқталайын. Бірін­шісі, төрт ғасырға созылған хандық мемлекетте бірде-бір мемлекеттік медресе болмаған. Неге деп ойлайсыз? Қараңғы халықтың сауатты болуы билікке қауіп төндіреді. Қараңғы елді басқару анағұрлым оңай. Осының салдарынан хандық кезеңде ұлттық оқу орны, ұлттық медресеміз болма­ды. Мұны мойындауымыз қажет. Кейбір зиялылар «молданың оқуы болды ғой» деген уәж айтады. Демек, біздің оқыған зиялыла­рымыз молданың оқуы мен медресені айыра алмайды деген сөз. Молда діни сауат ашады, дінді түсіндіреді. Ал медреседе кәсіптік дең­гейде білім беріледі. Яғни білімнің, мәде­ниет­тің, идеологияның орталығы іспетті. Бұл – бір мысал. Екінші жайт, ол дәуірде еліміз тұрақты әскер ұстамады. Осының салдарынан бір ғана «құба қалмақ» шапқыншылығы 150 жылға созылды. Жау әскері басып кіріп, ауылды шауып, шаңырағын ортасына түсіріп, кемпір-шалды, бала-шағаны зар еңіретіп, кетіп қалады. Ал бас көтерер «хан қолындағы күш» сонан кейін ғана атқа қонады. Егер де сол кезде ұлттық идеологиямыз болса, тұрақты әскеріміз де болар еді. Қазақ халқы үнемі ойда жоқ шапқыншылық пен қырғынға ұшырамас еді.
– Бұл ұлттық тарихымызға деген көзқарасқа сызат түсіруі мүмкін пікір емес пе?
– Тарихта болған оқиғаны, болған жайтты жамап-жасқап, болмаса жасырып қала алмайсыз. Халықтың басынан өткені шын ба? Шын. Ұлттық идеологияға тарих та, ұлттың ілімі де, білімі де кіреді. Сондықтан  шындықты өз орнымен айта білгеніміз жөн.
– Әрине, әр нәрсе айтуға оңай ғой, аға! Біраз идея айттық. Кейде осы идеяларды жүзеге асыруда да өзіміз бел сыбана кірісуіміз қажет сияқты болып тұрады.
– Ұлттық дәстүр‑салттың әлсіреуінен, мемлекеттік тілді қорлап отырмыз. Қазір қайда барсаңыз да, қазақтардың өзара орысша сөйлесіп жатқандарын көресіз. Әсіресе қазақтың әйелдері мен қыздары, тіпті ұлттық намыс дегенді ойламайды. Ұлттық идеологиямыз болса, дәстүрді білсек, мұның бірі де болмас еді. Тілмен бұлай ойнауға болмайды. Тіл – бүкіл ұлттың бол­мыс-бітімі. Жоғарыда айтқан «Ата-бабаңның қадір‑қасиетін ұқ» деген мақаламда, ана тілдің 100 түрлі сипаты мен 10 түрлі қасиетіне тоқталған болатынмын. Идеяны айтып қана қоймай, оның шешілер жолдарына да тоқталғандай едім. 2006 жылдан былтырға дейін «Алаш үні» қоғамдық бірлестіктер одағының төрағасы болдым. Осы одақ 20 шақты, кейіннен 50-ге жуық үкіметтік емес ұйымдарды біріктіріп, бірлесе жұмыс жаса­дық. Көптеген құзіретті органдарға түрлі хаттар жолдап, ұлттық идея бағытында келелі мәселелерді көтердік. Бірақ біздің елде ұлтық идеологияның жоқтығынан көтерген мәсе­лелеріміз, жасаған жобаларымыз аяғына жетпей қалды. Халық қолдағанымен, кейбір шенділердің қолдауға өрелері жеткен жоқ. Олар баяғы ескі сүрлеумен жүріп, үйреніп қалған. Нәтижесінде, ауылдың ахуалы мен қаланың арасындағы айырмашылық алшақ­тап барады. Мемлекет құрушы қазақ халқы­ның жағдайы  көңіл көншітпейді. Өйткені  олардың дені ауылда тұрады. Ал қалаға келсе, жұмыс жоқ.
Мысалы, біз Алматы қалалық білім бас­қар­масымен 56 мектепте ата-аналар оқуын, мастер-кластарын жүргізіп келеміз. Алдымен ұрпаққа тәрбие беретін ата-аналарды тәр­бие­леп алуымыз қажет. Сонда көптеген ата-аналар «кеселдің бәрі өзімізде екен» деп мойындап, біздің ісіміздің дұрыстығына көздері жетіп жатты. Яғни жасап жатқан ша­руа­мыздың қорытындысы жаман емес сияқты. Енді осы басталған істі мемлекеттік деңгейде жүргізуіміз керек. Кейде аз ғана дүниеге шүкіршілік жасаймыз. Мәселен, үш жыл бұрын Абай атындағы Қазақ ұлттық педа­го­гикалық университетінде оқу орны­ның рек­то­ры Серік Жайлауұлы Пірәлиевтің қолдауы­мен «Ұлттық тәрбие» кафедрасы ашылды. Осындай жа­ғым­ды жаңалықтар көп болса, осы бағыттағы жұмыс жанданса, көптеген қордаланған мәселелердің түйінін шеше алар едік.
– Кеңестік кезеңнің идеологиясы мықты болғанын айтып қалдыңыз. Бәлкім, сол идеологиядан да аларымыз бар шығар...
– Ұлттық құндылығымыздың өркендеуі тәрбиеге келіп тіреледі дедік қой. Бір кездері Мағжан сенген «жастарға» менің де сенгім келеді. Сол жастарды, ең алдымен, ата-ана­сы, сосын қоғамы тәрбиелейді. Сол себепті де өткен тарихтың жақсысын бағалай білген жөн. Мысалы, кеңестік дәуірде қоғам жас­тарды тәрбиелеу ісін «октябрят», «пионер», «комсомол» деген ұйымдар арқылы  жүргізді. Бұл ұйымдар қоғамдық тәрбиеге ерекше ықпал жасап тұрды. Қазір бізге де осындай сатылы мемлекеттік деңгейдегі жастардың бірлестіктері керек. Кеңестік кезеңде жасал­ған дайын тұрған ережелер бар. Сол ереже­лерге ұлттық таным тұрғысынан қарап, өзі­міз­ге ыңғайлайық. Қоғамдық тәрбие жо­ғал­ған елде отбасындағы тәрбие де, мек­тептегі тәрбие де әлсірейді. Қазір баласына ие бола алмай жүрген отбасылар көп. Сондықтан да бұл мәселеге салғырт қарауға болмайды.
– Аға, сіз айтып отырған қоғам­дық тәрбиені қоғамдық идеямен астастыруға бола ма? Қазір көпте­ген зиялыларымыз, шенеуніктеріміз мемлекеттік тіл дегенде етегі жасқа толады. Бірақ солай бола тұра, балаларын орыс мектебіне береді. Яғни қоғамдық тәрбиеміз тілде бар да, істе жоқ...
– Тәуелсіз мемлекетте баласын орыс мектебіне беру қастандық. Неге дейсіз ғой? Біріншіден, барлық халық тілді қатынас құралы деп біледі. Ал оның басқа да қырлары бар.  Мәселен, ана тілі бал-бөбек кезеңінде, яғни   бір жарым жастан үш жасқа дейінгі аралықта ата-бабаның зердесімен байланыс­тырады екен. 1989 жылы Нобель сыйлығын алған немістің екі ғалымы осыны дәлелдеген. Демек, орыс мектебіне баратын қазақ бала­сы, осы ата-бабасының табиғи жолмен берілетін зердесінен айырылады деген сөз. Ұлты орыс емес болғандықтан, орыстың да бабалық зердесімен қосылып кете алмайды. Бұл – екінші жайт. Үшіншіден, халықтық менталитетті тіл жасайды. Әр халықтың тіліне қарай менталитеті қалыптасады. Түркі тектес халықтардың әрқайсысының менталитеті әртүрлі. Өзбек, ұйғыр, түріктердің ментали­теті бізге келе бермейді. Демек, ол бала ұлттық менталитеттен айырылады. Кезінде Мұхтар Әуезов шабыттануды «мүттағала» деп атапты. Осы мүттағала да тіл арқылы беріледі. Тілді жақсы білетін, жақсы түсінетін адамда мүттағала, яғни шабыт болады. Мыса­лы, Абай данышпан, әрі кемеңгер. Қарасөз бен өлеңдерін «мүттағаламен» жазған. Яғни табиғи талант тіл арқылы келеді деген сөз. Мінез де тіл арқылы қалыптасады. Рахым, иман, мейірім де тілге бейімделе беріледі. Бүгінгі қолында билігі бар азаматтар балаларын осындай керемет нығметтен айы­рып жатыр. Мұның бәрін білсек, пендешілікке беріліп, балаларымызға қиянат жасамас едік.
– Мұның бәрі қазақ ұлтының ертеңіне деген сенімсіздіктен туып отырған жоқ па?
– Меніңше, барлық мәселе әр адамның санасына байланысты. Бізде халықтық сана болғанымен, ұлттық сана жоқ. Мысалы, қа­зір көптеген қазақ жүзге, руға бөлінуге да­йын. Ал ертеректегі тарихқа қара­саңыз, қазақ халқын­да жүзге бөліну бол­ма­ған. Қазір ұлттық сананың қалыптаспауынан жүзге бөлініп жүрміз. Руыңды, жеті атаңды білудің әу баста­ғы миссиясы ‑ текті сақтау үшін қажет болғаны белгілі. Ендеше сол ата-бабалары­мыздан мирас­талған қан тазалығы мен текті сақтау­дағы, табиғи сұрыптау мәселесін рушылдық­қа айналдыруға хақымыз бар ма? Мен айтып отырған ұлттық сана көптеген оқыған-тоқығандарымыздың өзінде жоқ. Ұлттық сана болмаса, азаматтық сана да болмайды. Мәселен, мен аралас мектептерге жиі бара­мын. Орыс мектептерін қазақ балалары толтырып отыр. Бір сыныпта 25 бала болса, соның 20-сы қазақтың баласы. Егер қазақ­тардың азаматтық санасы оянып, өз баласын қазақ мектебіне берсе, орыс мек­теп­тері баяғыда‑ақ жабылып қалар еді.
– Сөздеріңізге қарап отырсам, бізге ұлттық жаңғыру қажет сияқты. Десек те, әңгімеміздің бәрі бір тығырыққа келіп тіреліп жатыр. Мысалы, Махатма Ганди үнділердің азаттыққа қол жеткізуіне ықпал жасап, ұлттың ұлттық жолын айқындай білді. Біздің ұлттық жолымыз қайда? Осы сұраққа жауап беріп көрелікші...
– Бұл мәселе төңірегінде өте көп ойлан­дым. Кез келген халық алдымен қауым, сонан кейін халық болып қалыптасқан. Халық болғаннан соң «Не істеу керек?» деген сұрақ туындайтыны белгілі. Ол сұрақтың аяғы «Мемлекет құру керек» деген жауапқа келіп тіреледі. Ол мемлекет құрылғаннан кейін сол халықтың өркениеті, мәдениеті, тарихы, азаматтық санасы, ұлттық идеясы т.б. барлығының жауапкершілігі мемлекеттің мойнына жүктеледі. Оны жасай алмаған мемлекеттің ертеңі болмақ емес. Мұны жолға қоя алмаған мемлекеттің халықпен байланысы алшақтайды. Мысалы, бүгінгі космополиттер бұқара мен биліктің арасын алшақтатып жіберді. Халықтың ойын мемле­кет білетін болса, мемлекет оны ғылымға негіз­деп жүйелеуге асығар еді. Бізде осы жайт әлсіз болып отыр. Осы әлсіздігімізді жолға қойсақ, ұлттық жолымызды да табар едік.
 – Қазіргі қалыптасқан үрдіске қарасақ, ұлттық идеология, ұлттық идея тек жазушыларға, саясаткер­лерге, журналистерге және де зиялы қауымға ғана қажет сияқты болып көрінеді. Басқа сала мамандары неліктен қазақ ұлтының болаша­ғына бас ауыртпай отыр?
– Бізде мұндай кемшіліктер көп. Ол кемшілікті мемлекет қалыптастырып берген идеология ғана жоя алады. Мұның шешу жолын революциядан, түрлі түсті апыр-топыр көтерілістен іздеуге болмайды. Бұл мә­се­леге жол бермеу де мемлекеттің қолын­да. Біздің мемлекет өткен тарихты, ерте замандағы, орта ғасырдағы мемлекеттердің жайын жақсы біледі. Жат идеологияға жал­тақтақтаған ешбір елдің ертеңі болмағанын да түсінеді деп ойлаймын. Кешегі кеңестік кезең ата-бабаларымыз қалыптастырып бер­ген құндылықтарды өшіріп үлгерді. Мәселен, қазіргі қазақ, қытайлар салық төлеп тұрған ғұндардың тарихын біле ме? Түрік қағана­тының тарихын ше? Әлем бұл тарихты біле тұра мойындағысы келмейді. Сол әлемнің сыңаржақ пікірі салдарынан Шыңғыс ханның жасаған жорығын жауыздық деп ұғамыз. Ал, шын мәнінде, Шыңғыс хан Наполеон, Маке­донс­кий секілді елді қырып-жойған жоқ. Жаулайтын еліне дипломатиялық жолмен елші жіберетін болған. Өз еркімен қосылған тайпалардың қаласына, халқына тиіспеген. Шыңғыс ханның арқасында шығыстағы тайпалар арасындағы бітпес соғыс тоқтады. Еуропадағы, тіпті іргедегі орыстардың княз­дары арасындағы қақтығыстар, соғыстар біржола бітіп, олардың ел болып, біртұтас мемлекет болуына жол ашылды.  Әріге бара­йық, Аттиланың, яғни Еділ патшаның тари­хын білсек, біз бүгінгідей рухы әлсіз ел болмас едік. Еуропа елдерінде Еділ патша жайлы қаншама роман, қаншама драма, қаншама ғылыми дүниелер жазылған. Қазір бәрін жасырып тастаған. Өйткені «еуроцент­ризм» түркі әлемінің өркениетін жек көреді. Олар барлық өркениетті гректерден, египет­тен һәм Еуропадан ғана бастағысы келеді.
– Тағы да тығырыққа келіп тірелдік. Бұл тығырықтардан шығар жол бар ма?
– Бар, әрине. Мысалы, Жапония мемле­кеті ұлттық идеологиясын тек жапон ұлтының құндылықтары негізінде қалыптастырған. Сол жапондар «мемлекеттің пайдасын жеке бастың пайдасынан» жоғары қояды. Сон­дық­тан да түрлі ұлттардан, түрлі халықтан құралған Америка Құрама Штаттарын үлгі еткеннен гөрі, Жапониядан үлгі алсақ, біз ұлттық жолымызды табар едік.

Сөз сарасы
Қараңызшы, анау есікте үлкен плакат ілініп тұр. Бұл плакатта қалта ұры­ла­­рының суреттері беріліпті. Бәрі қазақтың балалары. Оларды қоғамдық орын, қоғамдық көліктерге іліп, көзтүрткі етіп қойдық. Бұдан біз бірдеме ұтамыз ба? Түрмеде де қазақтың жастары толып кетті. Мұның шешер жолы тек ұлттық тәрбиеге келіп тіреледі. Бірақ біздің бүгінгі ата-аналарымыз дұрыс тәрбие бере алатындай дәрежеде емес. Өйткені олардың өзі салт-са­на­ны  жақсы біле бермейді. «Білмеген адам у ішеді» деген сөз бар. Сондық­тан да қазақ халқының, қазақ ұлтының қазіргі жағдайын өте ауыр деп ойлаймын. Мұны қолға алып, сөзбен ғана емес, іспен жөнге салуымыз керек.