Қарап тұрсақ, қазақта көрікті табиғат та, мықты тұлғалар да, салт-дәстүр, ұлттық құндылықтар да жетерлік. Бірақ оларды таныту жағынан әлем елдерінің алдына түспек тұрмақ, шаңына ілесе алып отырмыз ба? Жалпы, қазақтың, Қазақстанның имиджі деген мәселеге келгенде біз қаншалықты қауқарлымыз? Бәлкім, бізге осы мәселемен айналысатын арнайы институт құру қажет шығар? Сараптап көрсек.
Кәдірбек СЕГІЗБАЙ, жазушы:
иә
– Құптарлық жайт. Себебі, шынында да, Тәуелсіз Қазақстанның имиджін көтеру керек. Ал еліміздің ең басты имиджі ол – көз тоймас көрікті жерлері. Біздің көрсететін жерлеріміз көп: Көкшетаудан бастап, Бурабай, Баянауыл, Ерейментау, Шығыстағы Қатонқарағай, Марқакөл, Алтайдың айналасы, Зайсан, т.б. Айта берсек, өте көп. Сондықтан Қазақстанның имиджін қалыптастырғымыз келсе, экономикамызды нығайтумен қатар, туризмді мейлінше дамытуымыз керек. Ал бізде, өкінішке қарай, ол сала көңіл толарлық дәрежеде емес. Егер осы салада кедергілер өте көп болмаса, туристер көбірек келер ме еді?! Бір ғана мысал, біздің елімізге келу үшін виза аштыру құны 160 доллар екен. Ал іргемізде тұрған, бізден әлдеқайда кедей Қырғызстан туристерді тегін қабылдайды. Сондықтан бізге де құр шалқая бермей, сырттан келетін қонақтарға иіліп, барынша қолайлы жағдай туғызуды қолға алу керек.
Негізі, бұрын Қазақстанның, қазақтың имиджі – қонақжайлылығы болатын. Нарық келді де, біз қазір сол имиджімізден, Құдай бойымызға тумысымыздан дарытқан сол мінезден арылып бара жатқандаймыз.
Біздің қанға сіңген бір жаман әдетіміз бар. Сол кері әдет жолымызды өмір бойы кес-кестеп, дамуымызға кесірін тигізумен келеді. Ол – байыған сайын байи берсем деген пиғыл. Мысалы, Көкшетау, Баянауыл, т.б жерлердің барлығында қонақүйлер салынған, жағдай жасалған, бірақ жекеменшіктің қолыңда. Сондықтан ондағы бағалар удай. Көкшетауда әлгі жекеменшік қонақүйде бір түнеп шығу 90 доллар тұрады. Он күнге шақсаңыз, 900 доллар, бұл – жай қонақүйге беретін ақыңыз. Ендеше осыдан кейін «Қазақтар неге өз жерінде дем алмайды?» деген сұрақты қойып көріңізші. Қисынсыз ғой? «Арқада қыс жайлы болса, арқар ауып несі бар» дейді қазақ, яғни егер өз елімізде арзан әрі жақсы демалуға мүмкіндік болса, қазақ бүгінгідей шетелге сонша құмартпас еді. Себебі біздің бүгінгі шетелге деген құмарлығымыз – арзан бағаға жақсылап демалып қайтудан туған құмарлық. Бізде осы жағы жетпейді.
Қазақтың имиджі қазақтың өзі болуы шарт. Яғни ірі қалалардың қасынан арнайы қазақы ауылдар құрса, сол ауылда ақшаңқан қазақ үйлерін қатарынан тігіп қойса, шеберлеріміз бар, құсбегілеріміз бар, ұлттық спорттың қаншама түрі бар, соның барлығын әлгі ауылда жинақтап, келген туристерге көрсетер болсақ, осының өзі қазақтың имиджін көтерері сөзсіз.
Қазақты Құдай жерасты байлығынан да, жер үстіндегі байлығынан да кенде қылмаған. Осының барлығы да елімізді әлемге танытуға жеткілікті. Тек бізге соларды бір ретке келтіріп, барлығын бір орталықтан бақылап, басқаратын институт жетіспей тұр. «Бас-басына би болған...» деген Абайдың өлеңіндегідей, бытыраңқы жатырмыз. Жиналып, бір-бірімізге бағынып, санамызды өсіріп, мәдениетімізді дамытайық. Әр қазақ өзінің ғана қарны тойғанын ойлап, артық дүние жинай бермей, Қазақстанның ел болуына үлесін қоссын. Ал Тәуелсіз еліміз жекеменшіктің көңіліне қарап, жалпақшешейлік таныта бермей, осындай жағдайларда батыл шешім шығарып, елді жұмылдырсын. Біз бытыраңқы тайпа емес, біртұтас елміз, егемен елміз ғой. Олай болса, соған сай тірлік жасайық. Қазақтың тарихи жерлері де баршылық. Шілікті, Берел сияқты көне өркениеттеріміз мекендері бар. Қазақтың тағамы да жетерлік. Егер соны дұрыс насихаттап, әлемге қазақтың ұлттық тағамы етіп көрсете білсек, ол да қазақ имиджіне қызмет етер еді. Егер осы аталғандардың барлығын бір ретке келтіре алатынына сенім арта алсақ, онда расында арнайы институт құру қажет.
Бейсен ҚҰРАНБЕК, журналист:
жоқ
– Шындап келгенде, осы «имидж көтеру» дегеннің түкке қажеті жоқ. Біз бүгінде барлық назарды осы мәселеге, «қалайда Қазақстанды дамыған, өркендеген ел етіп көрсетуіміз керек» дегенге аударамыз деп, нағыз қажет құндылықтарымызды назардан тыс қалдыруға дейін барып отырмыз. Біздің басты қателігіміз де – осында. Себебі солай етіп көрсету мен шынында солай болудың арасындағы айырмашылық жер мен көктей. Бізге, негізі, басқа ештеңеге алаңдап, уақыт пен күш-жігерімізді босқа жұмсамай, өзіміздің құндылықтарымызға көңіл бөлуіміз керек. Мысалы, біз бүгін «Айтуға оңайда» ұлттық күрес мәселесін қозғағалы жатырмыз. Егер өзіміздің қазақы күресімізді жапондар өздерінің сумосын дәріптегендей дәріптей алсақ, онда әлдеқашан көшіміз ілгері басар еді. Жапондарды алайықшы, олар сумомен олимпиадаға да қатыспайды, басқа да қылмайды, бірақ ұлттық өнер деңгейіне жеткендіктен, бүкіл әлем өзі-ақ қарайды оны. Арнайы іздейді. Біз де солай етейікші, қазақ күресін де сол деңгейге жеткізуге әбден болады.
Себебі бізде оған негіз жеткілікті, жауырыны жер иіскемейтін балуандарымыз көп. Сондай-ақ біздің саятшылық өнеріміз де бар. Соған көңіл бөлейік. Қазақта ата-бабасынан келе жатқан қазына дерлік құндылықтар жетіп-артылады. «Қолда барда алтынның қадірі жоқ» демекші, соларға қарамай, біз басқа бір «имидж» жасауға тырысамыз. Оның не екенін өзіміз түсінсек бірсәрі ғой, мәселен, «имидж» дегеннің не екенін өзіміз жете түсінбей жүрміз.
Дау жоқ, Қазақстанның экономикалық жағынан дамыған, әлеуеті күшті болғаны – керемет нәрсе. Бірақ соны құр сөзбен жалаң ұранға айналдырудың қажеті жоқ, онымен ешкімді де таңғалдыра алмаймыз. Егерде ел имиджін шын мәнінде қалыптастырамыз десек, өзіміздің төлтума өнерімізді дамытып, ұлттық құндылықтарымызды жарқырата көрсетуге көңіл бөлуіміз керек. Сонда ғана біз басқа елдерден шындап ерекшелене аламыз. Ал басқаша ерекшелену дегеннің бәрі жай ғана сыртын жылтыратып сырлаған ескі ыдыс секілді, біраздан соң-ақ қайта оңып кетеді. Яғни қолдан имидж жасау деген – құр жылтырап көріну ғана. Абстракт! Ал абстракт деген нақтылыққа қарама-қайшы, қазақша айтқанда, құр сағым екені түсінікті ғой. Біз 70 жыл бойына «коммунизмнің елесін» қуып жүрдік. Ал енді Тәуелсіз елге сағым қуу немесе елеске еру қажет пе? Біз, әдетте, Қазақстанды «20-дағы ел» деп айтамыз. Егер адаммен салыстырсақ, 20-дағы жас жігіт қайтеді? Өзін сыртқы ортаға керемет көрсету үшін алшаң басып, ақшасы болмаса да қарызға алып, малына киініп алады, қолына қымбат ұялы телефон ұстайды. Оның қандай күлкілі екені айтпаса да түсінікті. Себебі неғұрлым білім мен өнерге күш салатын болса, кәсіпті терең меңгеруге тырысса, ертеңгі күні одан соғұрлым мықты азамат шығар еді. Ал сол жігіт құр жылтырап көрінуден аса алмаған күйі 30-ға дейін жүрсе, ұсақ-түйекке алданып қаншама уақытын құр жіберіп алғанын кейін түсінеді. Біз де қазір тура сондай халде, яғни «Бөрі арықтығын білдірмес, сыртқа жүнін қомпайтар» деп, сыртқы имидж жасауға бар күш-жігерімізді жұмсап жатырмыз. Сондықтан да бізге сыртқы имидж қалыптастыру да, ол үшін арнайы институт құру да түкке қажеті жоқ. Одан да әрбір қазақстандық азаматтың сапалы білім алып, өнерге ден қойып, денсаулығының жақсы болғанын ойластырайық, тұрмысына, әлеуметтік жағдайына жайлы жағдай туғызайық. Демек, имиджден бұрын бізге жайлы өмір, яғни әр қазақтың шын қуанып, шын күлгені қажет.
Бейтарап пікір
Айнұр Төлеу, журналист:
– Қазақстанның имиджін көтеру қажет. Бірақ ол үшін арнайы институт құру дегенмен келіспеймін. Меніңше, әр қазақ елінің имиджін көтеру үшін білім алып, еңбектенуі шарт. Қазақтың имиджі – қазақ, яғни қазақтың басқа ешбір жұртта жоқ тілі, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, салт-сана, тарих, таным, болмыс, сырт пішіні дегеннің барлығын өз бойына сіңірген қазақ. Ал әлгіндей ресми орын құру деген текке шығын шығару, меніңше. Бізде оған мысал боларлық, аты бар да заты жоқ, яғни тендермен ақша ұтып алып, оны қайда жұмсап жатқандары беймәлім бағдарлама, ұйым, қоғам дегендер жетерлік.