«Қоянды жәрмеңкесі» қашан құрылған?

Ел ішінде «Қоянды жәрмеңкесі» туралы көп айтылады. Онда негізінен қандай сауда түрлері жүргізілген? Оның негізін қалаған кімдер?
Асқар МӘМЕТҰЛЫ, Қызылорда
«Қоянды жәрмеңкесі» (1848–1930) кезінде Орталық Қазақстанда өт­кізіліп отыр­ған ең ірі маусымдық сау­да орны болған. Қарқаралы қала­сынан 50 шақы­рым жердегі Талды өзенінің бойында орналасқан. Талды өзенінің бойында орналасуының басты себебі, сатуға әке­лінген малды уақыт­ша жаюға жері құ­нарлы, суы мол, шөбі шүйгін. Осы орайда, жәрмеңке коми­теті сату малын жаюға 55 шақырым жер бөлген.
Кейбір деректерде осы жәрмеңкенің не­гізін қалаушы Ялуторовскілік көпес Ботов деп көрсетіледі. Жәрмеңкенің ал­ғашқы сау­дасы ашық аспан астында және қазақы киіз үйлерде жасалса, 1871 жылдан бастап ар­найы сауда ба­лағандары салына бас­та­ған.1869 жылы Семей губерниясының әс­кери губер­на­торы Полторацкий мен Қарқа­ралы уезі­нің бастығы штаб-капитан Тихонов Қоян­ды сауда орнын жәрмеңке ретінде та­нуға бұйрық шығарып және осы кез­ден бастап бірде «Қарқаралы», бірде «Қоян­ды» деп аталып жүрген жәрмеңке «Ботов» атауына ие болады. 1869 жылы 12 қыркүйекте Батыс Сібір Бас басқар­масының кеңесі Қоянды же­рін­де жыл сайын 15 мау­сымнан 15 шілдеге дейін жәр­меңке ұйымдас­тыруды бекіткен. Жәр­меңке тек саудада ғана емес, қазақ өне­рінің дамуына да үлес қоса білген. Мұнда біртуар талант иелері Майра, Әміре, Қали, Иса, Қажымұқан өнер көрсет­кен. Жәр­мең­ке қазақ даласының алғашқы сауда элитасын қалыптастырған.1928 жылы жәр­меңкеде «Халық үйі» жұмыс істеп, мұн­да қазақша спектакльдер қойылған. Оқу залының есебінде 3300 адам болған. Патша өкіметіне саяси қарсылық ретінде 14 мың адам қол қойған атақты «Қарқаралы пети­циясы» осы жәрмеңкеде туған.
1930 жылы жәрмеңкенің құрылыстары жаңадан құрылған колхоздарға берілді. Қазір мұнда бұрынғы «Қоянды» совхозынан бөлінген шаруа қожалықтары бар.