Мал дәрігері жоқ ауыл астан ауру табары анық

«Мал басы өспей тұр» деп ауызды құр шөппен сүртпейік. Дегенмен төрт түлік төскейге толған сайын мал маманы азайып бара жатқаны тағы да шындық. Өткен ғасырдың 90-жылдары ауыл шаруашылығына төнген тоқырау тағы жалғасуда. Рас, бір қарағанда, мамандардан қатты тапшылық көріп отырған Қызылорда, Ақтөбе, Маңғыс­тау, Атырау облыстарымен салыстыр­ған­да, біздің облыстың мал маманынан мұқтаждық көретін реті жоқ. Құдайға шүкір, Оралда мал дәрігерлерін дайындайтын жоғары және орта арнаулы оқу орындары баршылық. Алайда сол оқу орындарын бітірген жас мамандардың барлығы бірдей аттың басын ауылға бұра бермейді.
Әдетте «оқу орындары түлектердің 80%-­ы жұмысқа тұрды» деп жалғанға жар салғанымен, оның ішінде базарда арба сүйреп жүргені де, таксисі де, тех­стан­сы да, көлік жөндейтіні де, базарда сау­да жа­сап жүргені де бар екені жасырын емес. Әсі­лі, мемлекет түлекті ауыл шаруа­шы­­лы­­ғы саласына қажетті деген маман­дық­қа оқы­туға гранттық қаржы бөлген соң, жас мамандарды оқып-тоқыған ма­ман­дығы бойынша жұмысқа орнала­суы­на ба­ғыт­тау қажеттігі сезіледі.
Ветеринар мамандығы қыздарға қол емес...
«Адам дәрігері боламын» деп оқуға тап­сы­рып, балы жетпеген өңірдегі түлектердің 80 пайызы аттың басын ветеринария фа­культетіне бұрады. Мұны Жәңгір хан атын­дағы БҚАТУ-дың мысалынан байқауға болады. Ветеринар-дәрігер мамандығы бойынша 2011 жылы 55 студент бітірсе, оның – 14-і ұл, 41-і қыз бала, біреуі – ақы­лы, 54-і грантпен оқыған. Өткен жылы да 55 студент бітірген. Солардың – 21-і ұл, 34-і қыз, барлығы да гранттық негізде бі­лім алған. Бұрындары ветеринарлыққа оқи­тын бір топтағы 20-22 адамның бір-еке­уі ғана қыз бала болатын. «Мұның өзі – түйінді мәселе. Ветеринар-дәрігер ауыл­ға барып, малмен жұмыс істеп, оның қанын алып, қажетті ем-шараларын жүргі­зе­ді. Ондай шаруа тек білімді емес, дене күшін де қажет ете­ді», – дейді мамандар.
БҚАТУ-дың ветеринарлық медицина және биотехнология факультетінің деканы Қайсар Көшәлиевтің айтуынша, 2009, 2010, 2011 жылдары оқу бітірген түлек­тер­дің сәйкесінше, 20, 30,35 пайызы ғана ауыл­дарға жұмысқа барған. Бұл – өте тө­мен көрсеткіш.
Жалпы, оқу орындарының басындағы жағдай ұқсас: жеке шаруашылықтар тү­лек­терді тәжірибесіз деп жұмысқа алмай­ды. Студенттер бұрындары өндірістік тәжі­ри­бенің жылжымалы кестесі бойынша көк­темде, күзде ғана шаруашылықтарға ба­ра­тын. Енді олар 4-курстан бас­тап тәжі­рибе жинақтау үшін сұраныс болып жатса, жылдың қай мезгілі болса да, тәжірибеден өтуге жолданады. Университетте теория­лық білімді тәжірибемен ұштастыру мақ­са­тына ветеринарлық клиника, ғылыми-зерттеу орталығы қыз­мет етеді. Ғылыми ор­талықта малдың ДНК-сына дейін анық­тайтын және өзге де заманауи қымбат жабдықтар бар. Жылда мал мамандарын даярлауға БҚАТУ-ға грант жақсы бөлі­нуде. Білім сапасы жоғары оқу орнына Ал­маты, Семей қалаларынан сту­дент­тер ауысып келуде. Факультетте 18 ғылым докторы, 47 ғылым кандидаты ең­бек етеді.
Қайсар КӨШӘЛИЕВ, Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-дың ветеринарлық медицина және биотехнология факультетінің деканы:
– Өткен жылдан бастап «Дипломмен ауылға» бағдарламасына ауылға қа­­жет­ті ветеринар-дәрігер, ветеринария­лық-санитар мамандықтары енді. Бағ­дар­лама бойынша қолдау шаралары қа­­рас­тырылған: 70 АЕК көлемінде бір ретт­ік көтермеақы (121 мың 170 теңге шама­сында), тұрғын үй алуға 1500 АЕК көле­мінде 15 жылға 0,01 пайызбен не­сие бе­ріліп, мал маманының еңбек­ақы­сы 25 пайызға жоғарылатылады. Би­ыл­ғы тү­лек­теріміздің 70 пайызы ауылға қай­тады. Аудан әкімдіктерінің жолдама­сы­мен оқыған 11 түлек өз аудан­дарына жұ­мысқа барады.
Барлығы грантпен оқуда
Орал газ, мұнай және салалық техно­ло­гия­лар колледжінде бұдан 4-5 жыл бұрын жылына 45-50 мал маманын даяр­лайтын. Колледж директоры Серік Мұхам­беталиевтің айтуынша, өткен жылы ауыл­дық окургтерден мал маманына сұраныс көп болыпты. Оқу бітірген 25 түлектің бар­лығы да жұмысқа орналасқан. Биыл ду­аль­дық жүйе бойынша мал дәрігерлерін даяр­­лау жөнінде колледж бен облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы арасын­да келісімшарт жа­салған. Осыған орай мемлекеттік стандарт бойынша оқытудың 70%-ы (малдан қан алу, сарып ауруына т.б. қарсы егу жұмыстары) тәжірибе түрін­де, қалған 30%-ы колледж базасында өт­кі­зіледі. Колледж түлектері жерде қалып жатқан жоқ, көпшілігі ауылдық округтердің әкім­діктерінде мал маманы болып еңбек етуде. Мал өсіретін шаруашылықтар мал маманын қажетсінбейді, сол себепті сұ­раныс та әсте түспейтін көрінеді. Биыл тү­ле­гелі отырған – 25 студенттің тең жар­ты­сы қыз бала, олардың бәрі ауылдар­ға жұ­мыс­қа барады деу қиын.
Сүйсінетін жайт, колледжге ауыл ша­руашылығы мамандықтарына оқытуға мемлекеттік грант көп бөлінуде және болашақ мал мамандарының барлығы грант есебінен оқып жүр. Әттеген-айы, оқу орнының малдәрігерлік клиникасы жоқ. Сол себепті студенттер практикалық са­бақ­тарын өткізуге өзге жерлерге баруға мәж­бүр. Колледжде ауыл шаруашылы­ғы мамандықтарына 100 пайыз ауыл балала­ры оқиды. Жатақхана жоқтығынан олар пәтер жағалауға мәжбүр. Мәселенің ма­ңыз­дылығы ескеріліп, 2015 жылы 300 ор­ын­дық жатақхана салынбақ. Биыл 3,5 млн теңгеге болашақ мал мамандарын оқы­туға қажетті құрал-жабдықтар алын­ған.
Ветстансыларға 26 маман қажет
Облыстық ауыл шаруашылығы бас­қар­масы ветеринария бөлімінің бас­ты­ғы Қазбек Ташимовтың айтуынша, 2010 жы­лы облыстың барлық ауданында ветери­нар­лық бө­лімдер ашылған. Өткен жылы «Ветеринария туралы» Заңдағы өзге­ріс­терге орай, облыс аудандарында және Орал қаласын­да ветеринарлық стансылар құрыл­ды. Бұрын малды көктемгі және күзгі егу жұмыстары ат­қарушы тендермен анық­талса, енді сол жұмыстарды жергілікті ветстансылар орындайды. Былтыр 13 вет­стан­сыға бұрыннан лицензия бойынша жұмыс істеп келе жатқаны және оқу орнын жаңадан бітіргені бар 423 маман жұмысқа қабылданған. 2011-2012 жылдары 33 тү­лек ауылдық жерге, инспекцияларға, зерт­ханаларға, округтік әкімдіктерге жұ­мысқа тұрды. Дегенмен бұл – әлі жеткілік­сіз. Басқарма берген дерекке сүйенсек, ауылдық округтердегі ветеринарлық стан­сыларға әлі де 26 маман қажет.
Қазбек ТАШИМОВ, облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы ветеринария бөлімінің бастығы:
– Жастар жалақы­ның аздығын алға тартып, ауылға барғысы келмейді. Мал мамандарының жалақысы – 50 мың тең­генің айналасында. Әр ауданда жала­қ­ы деңгейі әртүрлі. Негізі, мамандардың сапасын жақсарту үшін өндірістегі ма­ман­дардың білім-білігін көтеріп отыра­тын оқу курстары керек. Алдағы уақытта осындай оқыту курстарын ұйымдастыру­ды қолға аламыз.