Қазір кітаптың - орасан зор күш екенін қоғам ұмыта бастаған сияқты. Білім бұлағының көзі біржола жабылып қалмағанымен, оған деген көзқарастың өзгеріп кеткенін барлық адам мойындағанмен нақты нәтиже өзгеріссіз қалуда. Біз бұл сауалды ҚХР Ұлт баспасының Қазақ редакциясының директоры Бақытбек Тоқтасынұлына да қойған едік.
- Бақытбек Тоқтасынұлы, қазір баспадан шығатын кітаптардың таралымы қай елде болмасын өте аз. Мұндай жағдайда оқырманды қалай кітапқа қызықтыруға болады?
Бұл тек баспаның ғана емес, әр отбасының міндеті. Өкінішке орай оған соңғы кезде бәріміз де селқос қарайтын болдық. Отбасы тәрбиесі азайып кетті. Тіпті біреудің баласы тәртіпсіз болса, оны сол үйдің отағасы әйелінен, қоғамнан көретін жағдайға жеттік. Кітап оқуды интернет, телефон, теледидар алмастыра алмайды. Кітап оқуға шарт жағдай жасау керек. Өзіңіз айтқандай баспадан 3-4 мың дана кітап кітапханалардан артылмайды. Көріп тұрып оған ешкім мән бермейді. Осыдан кейін әрине рухани жұтаңдық шығады. Бала емес естияр адамдардың өзі кітап оқымайды қазір. Бала тәрбиелеуде қазір ата-анасы шарасыз, қауқарсыз болып қалуда. Өзі заман көшінен қалып отырса олардың қайдан балаға айтары болады. Бұл әрине қай елде болмасын өте қауіпті жағдай.
- Қазақстандағы бұл сапарларыңыздың басты мақсаты қандай?
Алматыдағы дәстүрлі халықаралық кітап жәрмеңкесіне өз кітаптарымызды алып кеп, жұртшылық назарына ұсындық. Келу мақсатымыз осындағы қазақ оқырмандарға Бейжіңдегі Ұлттар баспасын таныстыру. Жәрмеңке өте әсерлі өтті. Қаламгерлерді, баспагерерді сыйлап, құрметтеп, ат мінгізіп, шапан жауып жапты. Бұл кітапқа деген зор құрмет пен сый. Одан үлкен әсермен кетіп бара жатырмыз.
Ұлттар баспасынан 6 тілдегі 700-ге жуық кітап әкелдік. Оларды ҚР Ұлттық кітапханасына, Қазақтың әл-Фараби атындағы ұлттық университетіне тарту еттік. Осындағы студенттер, оқырмандар бізді жылы қабылдады. Жақсы лебіздерін айтып, кітаптарыңызды сатып алсақ, байланыс жасап тұрсақ деген тілектерін айтты. Біз ойлағанбыз моңғол, корей тілдеріндегі кітапқа сұраныс болмайды ғой, ел тосырқап қарайтын шығар деп. Оларға да тіл зерттеушілері тарапынан үлкен қызығушылық болып, өзара байланыс орнатуға ынталы адамдарды көп кезіктірдік. Өз басым бұл халықаралық кітап жәрмеңкесіне бірінші рет қатысып отырмын.
- ҚР Ұлттар баспасының қазақ редакциясында жылына қанша кітап жарық көреді?
ҚР Ұлттар баспасы 1953 жылы қаңтарда құрылған. Былтыр 60 жылдығын тойладық. Бұл бірден бір мемлекеттік баспа. Онда кітаптар 6 тілде шығарылады. Атап айтқанда моңғол, тибет, ұйғыр, қазақ, корей және ханзу тілдерінде. Бұдан бөлек дыбыс-кескін, фотосурет редакциялары бар. Баспада жұмыс жасайтын 300-дей адамның 21-і қазақ редакциясының қызметкерлері. Біз жылына 100-120 кітап шығарамыз. Біздің баспамыз мемлекет қаржыландырып тұрғандықтан ең алдымен мемлекет тапсырысындағы кітаптарды шығарады. Мәселен қазақ редакциясы қазақтың төлтума әдебиет, тарих және балалар энциклопедиясы, заң ережелері, сосын ел деңгейіндегі, халықаралық және әлемдік деңгейдегі ең мәртебелі әдеби сыйлықтарын иеленген әйгілі қаламгерлердің шығармаларын аударып, қазақ тілінде басып таратады.
- Қытайда қазір қазақ тілінде жылына қанша кітап шығарылады?
Қытай Халық Республикасында тұрақты түрде қазақ тілінде кітап шығарып келе жатқан 7 баспа бар. Олар ҚХР Ұлттар баспасы, Халық баспасы, Жастар баспасы, Іле халық баспасы, Оқу ағарту баспасы, Денсаулық баспасы, Әсем өнер баспасы. Олар жылына орта есеппен 550-дей кітап шығарады. Сұранысқа қарай ол өзгеріп тұрады.
- Бұл кітаптарыңыздың таралымы қандай?
Біздің баспадан жарық көретін кітаптар негізінен 1,5-3 мың дана аралығында жарық көреді. Кейбір басылымдарды ғана 10 мың данамен шығарамыз. Әрине сұраныс болып жатса оларды қайта басып шығаратын кездеріміз де болып тұрады. Мәселен бізде Қазақстан ақындарынан Мұқағали Мақатаевтың, Қытайдағы қазақ жазушыларынан Әпетәй Мұқарапұлының «Киелі көш» романы бірнеше мәрте қайта шығарылды.
- Аударма мәселесі сіздерде қаншалықты жолға қойылған?
Соңғы жылдары қазақ қаламгерлерінің шығармаларын ханзу тіліне
аударып, шығару қарқынды түрде жүргізіліп келе жатыр. Қазақ әдебиетін, мәдениетін таныстыру үрдіске айналып барады. Оған ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бірнеше кітабы, Немат Келімбетов, Рақымжан Отарбаев және тағы басқа да бірқатар қазақстандық қаламгерлердің кітаптарын мысалға келтіруге болады.
- Аударманың сапасына баға бере аласыз ба?
Меніңше жоқтан бар жақсы. Өлмейтін туынды бар, өлмейтін аударма жоқ. Тіпті аудармашының өзі бір туындыны 5 жылдан кейін басқаша аударады. Сондықтан бір кітапты әр қырынан бірнеше рет аударады дәуір тынысы тұрғысынан.
Аудармаға жалпы салыстырмалық тұрғыдан қарау керек. Төрт аяғынан тең басқан аударманы да уақыт өте келе өзгертіп жатқанын көрдік. Аударма арқылы танылып, бағаланғандар бар. Қытайдағы көрнекті қазақ қаламгерлердің аударма арқылы ҚХР Мемлекеттік сыйлығына ие болып жатуы заңдылық. Бұл еңбектің өтеуі деуге болады.
- Жұмыс кестелеріңіздің тығыздығына қарамастан уақыт бөліп, аз-кем уақытыңызды бөлгеніңізге рахмет.