Қазақ әнінің «Ақмаңдайлысынан» айырылдық

Ақ қарлы ақпан келісімен Алаш жұрты ақиық ақын Мұқағалидың туылған күнін күтетін жақсы әдетке ие. Сөйтіп отырғанда кенет қайғылы қазаға тап боламыз деп кім ойлаған? «Әдемі-ау» деп ән салғанда өзі сол кейіпкерге айналып, көрерменін тебірентпей қоймайтын қазақтың қайталанбас «Ақмаңдайлы» әншісі, КСРО Халық әртісі Роза Бағланова тоқсанға қараған шағында пәниден озды.
Нақтырақ тоқталсақ, ақпан басталғалы күн­тізбе парағының жетіншісі жыртылып, се­гізінші парағы басталар таңға жетпей түн­гі үш­тің ша­ма­сында аяқ астынан жүрегі ұс­таған Роза Тә­жі­байқызы жедел жәр­дем­мен ауру­ха­наға жет­кі­зіледі. Сол жерде есін жимаған күйі бақиға ат­танып кете барды. Жалған-ай, тап содан бір-ақ күн бұрын ай жүзі жар­қы­раған апамыз Елба­сы­мыз­дың мә­де­ниет қай­рат­керлеріне таға­йын­даған сти­пен­диясына ие болып еді...
Көзінен үнемі көктем шуағы есіп тұра­тын Роза апамыз 1922 жылдың қақаған қаң­та­ры­ның бірінші күні Қызылорда об­лы­сының Қар­мақ­шы өңірінде дүниеге ке­ліпті. Қызыл­ор­да педагогикалық инс­ти­ту­тын бітірген тұс­та төрткүл дүниені тітіреткен со­ғыс басталып кет­кен еді. Таш­кент филар­мо­ниясындағы мем­­лекеттік әйел­­дер ән-би ансамблінде ән­ші-солистік қыз­мет ат­қа­рып жүрген апамыз ел басына күн ту­ғанда етігімен су кешкен ер­лер­­мен қатар, май­дан төрінде жаралы жа­уын­герлерге рух бер­ген­дердің бірі болды. Сол еңбегі үшін Роза Тә­жібайқызы «Отан алдын­да­ғы ерлігі үшін» ме­далімен ма­ра­пат­талса, еге­мендік алғаннан ке­йін Елбасымыз ол кісіге арнайы «Халық Қа­һар­маны» атағын берді. Сонда апамыздың қолынан қысып тұ­рып Елбасымыз: «Сіз сұрапыл соғыста да, бей­біт күнде де халқыңызға рух бер­ді­ңіз. Мен өзім де туғаннан сіздің үніңізге қа­нық­пын», – деген болатын. Қашаннан ба­ла көңіл әнші апамыз сол сөзді Елба­сы­ның аузынан естігенде көз алдына оқ пен от­тың ортасында аяғындағы керзі етігінің ауырлығынан сүріне-қабына жүгірген қар­шадай кезі елестеп, жа­на­рына жас тығылғанын айтып еді.
Қазақ әндерімен қатар, классикалық жә­не эстрадалық әндерді тамылжыта орын­да­ған Ро­за Бағланованың өнердегі ке­зеңіне са­рап­та­ма жасаушылар ол кісінің шы­ғар­ма­шылық шыр­қау кезеңі деп 1960 жыл­дарды атайды. Әсі­ресе «Ах, Самара-городок» Бағ­ланова ре­пер­туа­рының бет­кеұстар «визит­ка­сы­на» ай­на­лып еді.
Жалпы, Роза Тәжібайқызына ақын-саз­гер­лер арнайы ән жазды, ол кісіге көп­теген кітап та арналды. Апамыз аңыз адам ретінде есімі әлемге әйгілі әйел­дердің қатарында «Кто есть кто» эн­ци­клопедиясына да енді. Ш.Ай­манов атын­дағы «Қазақфильм» де бұл­бұл әнші ту­ралы деректі фильм шы­ғар­ды. Оның бә­рінен де бұрын Роза Бағ­ланова күл­лі қа­зақ, қала бер­ді, дүбірлі дүние жоқ­тай­тын да­ра тұлғаға ай­нала білді.
Нұрғали НҮСІПЖАНОВ:
– «Елімнен айналайын еркелеткен» деп елу жылдан аса қазақ эстрадасының төрінде бәрімізді бастап жүрген Роза апа­мызды енді арамызда жоқ дегенге сенгің келмейді. Өзіндік сыңғырлаған тұп-тұнық даусы, ай­шықты келбеті өз ал­дына, апа­мыз керемет ме­й­ірімді, кі­ші­пейіл, жү­ре­гі жұмсақ жан еді ғой. Төріне шығып, мал­дас құрып отырмасақ та, өмір бойы сах­на­да бірге жүрдік қой. Гастроль­дық са­пар­ларға бірге шықтық. Үйде бірге отыр­ған­нан гөрі, адамның қайталанбас қа­сиет­тері сапарда жүргенде көрінеді. Сол жағынан алғанда, ең бір ерекше мінезі кі­шіпейіл еді, үлкен-кіші демей, «әке, көке, жа­ным» деп, бәрімізді анамыздай ай­налып-толғанып отыратын. Сол жағы­нан бізге ыстық. Өнерде біз ол кісіге қарап бой түзеуші едік. Қара жер апамызды мәң­гілік құшағына алды, бірақ Роза Бағ­ланова деген есімінің өзі қазақ эс­тра­да­сының бөлінбес бөл­ше­гін­дей болып қала бе­реді. Артында қалған арман-тілегі бол­са, Алла халқына нә­сіп етсін. Топырағы тор­қа, жаны жаннатта бол­сын!
Бағдат Сәмединова:
– Өткен ғасырда өзінің керемет үнімен қазақ даласын тербеді ғой апамыз. Ер­ке­леп тұрып ән салғанда, ол кісідей сұ­лу жанға тамсанбайтын адам қалмаушы еді. Өзге емес, өз басым Роза апамды тың­дағанда өзге дүниені ұмытып кете­тінмін. Енді ондай әуезді үн, сондай сұлу жанның қайталанбасы анық. Қазір әншілер көп, сұлулар көп, бірақ ән салғанда басқа бір әлемге айналып, әнмен біте-қайнасып кететін Роза Бағланова жоқ. Ол кісі ерекше жаратылған әнші, ерек­ше адам болды. Жүріс-тұрысы, сөйлеу мәнері, әр басқан қа­дамы өзгеше еді. «Қа­зақ­концерт» ғи­ма­ратына еніп, баспал­дақ­пен көтеріліп келе жатқанда бәріміз тұра қа­латынбыз. Бәріміз де өнер адамымыз деген­мен, ол кісінің сондай өзіне еріксіз қарататын құ­­ді­реті болды. Тіпті оқыстан қарағанының өзі... Білмеймін, еш адам ол кісіге жай қа­рап өте алмайтын.
Ылғи жаңа жыл басталысымен, қаң­тар­дың 1-і күні біз апамыздың туған кү­ні­не бір шоқ гүлімен үйіне кіріп-шығушы едік. Қан­ша­ға толса да, сол сән-сал­та­на­тын жоғалт­пай, мұнтаздай киініп, биік өк­шелі туфлиімен тық-тық басып үстел ба­сына келетін. Соның өзіне таң­ға­ла­тынбыз. Биыл 89-ға толды, мен бара ал­май қалып едім. Әттең, дүние, күні ертең не боларын білмейсің. Дәм-тұ­зының жет­ке­ні осы шығар, қайтеміз...

 Ақ маңдайлы әнші апамыздың бүгін қонақасысы берілсе, қоштасу рәсімі ертең сағат 10.00-де Абай атындағы Қазақ мемлекеттік опера және балет театрында өтеді. Қазақ әнінің бұлбұлы Кеңсай зиратына қойылмақ. Дүние-ай десеңші, бұйрық шығар, апамызға Дінмұхаммед Қонаев сынды ардақты адамның жанынан жер бұйырыпты.