Қазақтың қай бүлдіршіні болсын қуыршақпен ойнап өсетіні белгілі. Тіпті естен кеткен ескі заманда да балшықтан бала жасап, қолтығына қысқан тұлымшағы желбіреген қыздар болғанын тарих та растайды. Қазіргі заман қалай? Бүгінгі бала немен ойнайды? Ойыны ойсылса да, қазір сан алуан ойыншықтар дүкенде самсап тұр. Бірақ олардың сапасы күмән тудырады. Себеп – олардың көбі Қытайдан шыққанында...
Қазір балаңызға ойыншық іздесеңіз, ең алдымен, оның бағасына, одан кейін барып қана сапасына қарайсыз. Бұл қисынсыз болса да, барлық ата-ана осылай етуге мәжбүр. Алайда көпшілік жұрт ойыншықтың бала ағзасына кері әсер ететінін біле бермейді. Сапасы сын көтермейтін, бірнеше күннен кейін-ақ сынып қалатын жылтырақ ойыншықтар нарықты жаулап алды. Әсіресе жұмсақ ойыншықтардан жұғар, келер қауіп жаға ұстатарлықтай. Іштерінде түрлі химиялық заттары бар қуыршақтар дүкен сөрелерінде сіресіп тұр.
Дабыл қаққан дәрігер мамандар қуыршақтың құрамындағы қорғасын көп болса, баланың тірек-қимыл жүйесіне кері әсер ететінін айтуда.
Серік АЯҒАНОВ, Ақмола облыстық ауруханасының бас дәрігері, хирург:
– Қуыршақтың құрамындағы химиялық заттар балалардың оқуға қабілетін төмендетіп, мінез-құлқына кері әсер етеді. Ал ойыншықтың құрамындағы мырыш болса, терінің зақымдануына, қан қысымының бұзылуына, ең жаманы – интеллектуалдық деңгейдің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Жас балалардың жүйке жүйесі әсіресе сынапқа аса сезімтал келеді. Сынап ақыл-ой қабілетін жоғалтуға, кей жағдайда тіпті көздің көру қабілетін жоғалтуға әкеледі.
Бірақ оны ойлап жатқан ата-ана жоқ. Баласы үшін бәріне әзір. Қуыршақтың сапасы туралы ойланып жатпайды. Баласының жүзіндегі бір сәттік қуаныш нұрын көру үшін қалтасындағы тиынын қағып бере салады. Ал тауардың сапасы туралы сертификат, оның құрамының арнайы сараптамада өткен-өтпегені жайлы мәліметті сұрамайды да және оларды қызықтырмайды. Бұл барлық ата-ананың бойындағы кемшілік болып есептеледі.
Көрпесіне қарай көсілетін халық 30-40 мың теңгенің айналасындағы жалақысының 10 мыңына қайтіп қуыршақ алмақ? Оның орнына бір баласына болса да киім алғаны тиімді емес пе?!. Ал Қытайдың арзан қуыршағы бұл жерде қалтаға сай.
Қыдырәлі Болмановтың қазақы үлгідегі ән айтатын қуыршақтары бәсекеге төтеп бере алғанымен, бағасы қарапайым халық үшін қымбат болып тұр. Бұл орайда ойыншықтардың қазақы тәрбиеге негізделгені көңіл қуантады.
Қуырдақтың көкесі – қуыршақта. «Барби» қуыршақтары туралы айтыла-айтыла жауыр болса да, ол сөрелерде самсап тұр. Санын жалтыратып, кеудесі найзадай шаншылған бұл қуыршақтар – қазір әр бүлдіршіннің қолында. Ал сонда бала тәрбиесі туралы қайтіп әңгіме қозғамақпыз? Бесіктен белі шықпай жатып жыныстық мәселе туралы ой тудыратын қуыршақ баланың психологиясына кері әсер етіп жатқаны анық.
Айнұр РАХИМОВА, ата-ана, Көкшетау қаласының тұрғыны:
– Базарға барсаң да, сауда үйлерін араласаң да, Қытайдың ойыншығы мен қуыршағы алдыңнан шығады. Ал оның сапасы белгілі. Арнайы тексеріске апармаса да, алыстан жағымсыз иісі Қытай тауары екенін әйгілеп береді. Қытайдікі емес шығар деп, қымбатын алсаң да, айналып келгенде, оның да Қытайдікі екені анықталады.
Өткен жылдың соңында Арменияда балалар ойыншықтарына кең көлемді сараптама жүргізілген екен. Спорттық тауарлар, әшекейлер мен балалар косметикасы енгізілген 569 түрлі зат Қазақстаннан, Ресей мен Украина, Қырғызстаннан арнайы жеткізілген. Зерттеу қорытындысы ойыншықтардың құрамындағы мырыш қалыпты мөлшерден 2 мг/кг-ға, қорғасын 32 мг/кг, сынап 2,1 мг/кг, сүрме 4,5 мг/кг-нан көп екендігін анықталған.
Яғни бұл – Қазақстан Республикасының санитарлық-гигиеналық стандарттарға сәйкес рұқсат етілген нормадан бірнеше есе көп деген сөз. Кейбір ойыншықтарда улы заттар тіптен 100 есеге дейін жоғары болғандықтан, Ресей Федерациясының құзырлы органдары ішкі нарықтағы әрбір екінші ойыншықты жарамсыз деп тапқан. Нақтырақ айтқанда, мамандарының қолдануға қауіпсіз деп куәлік берген жұмсақ ойыншығының өзінен 9662 мг/кг қорғасынның бар екені анықталыпты. Сондай-ақ мырыш пен сынаптың көп мөлшері де бар болып шықты. Статистика агенттігінің мәліметінше, елімізде 14 жасқа дейінгі
2 миллионға жуық қыз бала бар екен. Әрқайсына бір қуыршақтан сатып алса, Қытай бюджетіне қыруар қаражат құйылатыны сөзсіз. Ал өз елімізде қуыршақ зауытын ашу әлі қолдан келер емес.
Келмеске кетті деген кеңестік кезеңде Талдықорған және Алматы қалаларында сапасы жоғары ойыншық шығарылды дегенге қазір ешкім сенбейді. Олар Қытайдың арзан ойыншықтарымен бәсекеге шыдай алмай ақыры банкрот болып тынды.
ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Метрология және техникалық бақылау комитетінің мәліметіне қарағанда, өткен жылы талапқа сәйкес келмеген ойыншықтардың 500 партиясы қолданыстан алынып тасталыпты. Бұл – 30 миллион теңгенің тауары. Ал жылдың бірінші тоқсанында 101 миллион теңгенің ойыншығын сатуға тыйым салынған. Өткен жылдың 11 айында 34 айыппұл төленіп, 14 істің сотқа берілгені анықталды. Арменияда өткен ойыншықтар сараптамасынан кейін сол шараны ұйымдастырушы Greenwomen экологиялық сараптама агенттігінің сарапшысы Наталья Рысакова құрамында улы заттары бар ойыншықтарды анықтау үшін дүкенге не базарға барғанда Ресейден арнайы шығарылған сапа тексеретін құрылғыларды сатып алуға кеңес берді. Бірақ ол құрылғыларды сатып алуға әркімнің мүмкіндігі бола бермейді. Бұл да – ойландырарлық жайт.
Бүгінде Қытайда 6000-нан астам ірілі-ұсақты ойыншық шығаратын кәсіпорын тіркеліпті. Ондағы мамандар нарық тенденциясын жіті қадағалап отырады. Мәселен, посткеңестік кеңістік пен Еуропа елдеріндегі балалардың қызығушылығын зерттей келе, дәл сол уақыттарда жиі көрініп жатқан «супермультфильм» атанған кейіпкерді қуыршаққа айналдыра салады. Қазіргі таңда балалардың бәрі көретін «СпанчБоб», «Маша мен Аю» және «Өрмекші адам» тағы да басқа кейіпкерлер қазір нарықта еркін саудалануда. Сөйтіп, Қытайдың тек ойыншықтан ғана түсіретін табысы 15 миллиард долларды құрайды екен. Қытай ойыншықтары мен қуыршақтарының Еуропа елдеріне баратыны бір басқа да, ТМД елдеріне жөнелтілетіні мүлдем басқа. Яғни Еуропаға экспортқа шығарылатын қуыршақтың СЕ маркасы немесе Confiance texstile, Oko-test деген арнайы белгілерімен жетеді. Ал біздің елдерге қолда бары немесе дайын тұрғандары ғана жіберілетіні анықталып отыр.
Оймақтай ой
Бұл дегеніңіз – еліміздің заңдарының солқылдақтығын айғақтап береді. Сондықтан Қытайдан келетін ойыншықтарды, тіпті барлық тауарларды түгелдей сапасына қарап қана кіргізуге рұқсат беретін заң қажет болар?!. Тек сонда ғана балаларымыздың денсаулығына кері әсер ететін ойыншықтан арылатын боламыз.