Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев түркі жұртының рухани астанасы атанған Түркістанның төрінде өткен Ұлттық құрылтайда сөйлеген сөзінде «Қазіргі заманда ел боламыз десек, экранды да түзеуіміз керек», – деп атап өтті. Сонымен қатар осы саладағы түрлі олқылықтарды, келелі мәселелерді көтеріп, киноның тәрбие құралы ретінде маңызы зор екеніне тоқталды. Саланы дамытудың жолдарын ұсынып, нақты тапсырмалар берді.
Киноиндустрияның айналасында күрмеуі көп мәселе шоғырланып жатқаны алаңдатарлық жағдайда екені анық. Бұған бей-жай қарауға болмайтыны белгілі. Бұл түйткілді ұлт зиялылары үнемі айтумен келеді. Президент ұрпағымыз өз қаһармандарымызға қарап елін сүйетін азамат болып өсуі керегін, сондықтан киноөнерінің тәрбиелік мәні зор екенін де баса айтты.
Қазіргі таңда кино, әртүрлі фильм көрмейтін адам жоқ. Сондықтан да теледидар, кино, мультфильм ең басты тәрбие құралдарының бірі. Көрген дүниесі адамға әсер ететіні белгілі, әсіресе балаларға қатты әсер етіп, олардың танымын қалыптастырады. Адамның көрермендік тәжірибесі балалық шақта дамиды. Өйткені бала ес біле бастағанда-ақ мультфильм, кино, теледидар көре бастайды. Бұл отбасындағы тәрбиеге байланысты әрқилы болуы да мүмкін. Балалар көбіне тек ойын-сауық бағытындағы бағдарламаларды, көңіл көтеретін фильмдерді көруге әуес. Сондықтан оған ата-анасы, тәрбиешілері, мұғалімдері дұрыс бағыт беруге тырысуы керек.
Мамандардың айтуына қарағанда, киноматографияның баланың ой-өрісі, көзқарасы дамуы үшін ықпалы зор. Киноның тәрбиелік ерекшеліктерінің кеңдігі сонша, оның жалпы және қосымша білім беру мекемелері үшін әмбебаптығы туралы да айтуға болады. Өйткені, киноның нанымдылық күші орасан. Кинематографияның көмегімен қабылданатын идеялар мен бейнелер баланың дүниетанымының дамуына негіз болады. Экран өнері ең алдымен, балалардың аудиовизуалды шығармаларды қабылдау дағдыларын дамытуға, оларды талдай білуге, экрандағы оқиғаны түсіну қабілетін дамытуға бағытталған.
Даму, ілгерілеу, өсу – бұл сөздерде қандай ортақ нәрсе бар? Адам баласы дүниеге келген сәттен бастап жаңа ортаға бейімделе бастайды. Нәресте ағзасы жаңа ортаға үйренеді, рефлекстер, жаңа сезімдер пайда болады, қабылдау, көзқарас қалыптасады. Бала есейіп, оның қарым-қатынас пен білімге деген қажеттілігі туындайды. Сондықтан ол дамудың жаңа сатыларына көшеді. Балабақша, мектеп, институт, жұмыс – ол әлеуметтенудің осы кезеңдерінің барлығынан өтуі керек. Жас ұрпақтың әлеуметтік-адамгершілік дамуы мен рухани тәрбиесі әділетсіздік, өтірік, сатқындық, соғыс пен зорлық-зомбылық болмайтын қоғамның нормативтік негізін жасайды. Тәрбие – адамға әсер етудің, оның тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етудің, мәдениеттің күрделі немесе жеке түрлерін қалыптастырудың мақсатты процесі. Ол оқумен тығыз байланысты, өйткені оның көптеген міндеттері оқу процесінде дәл орындалады. Балалар мен жасөспірімдерді рухани дамыған, адамгершілігі мол етіп өсіргіміз келсе, олардың әлеуметтік дамуына не ықпал ететінін білуіміз керек. Өйткені адам адамгершілік үлгілері бойынша тәрбиеленеді. Қазіргі заманда тәрбие ісіндегі ең ықпалды нәрсе – өнер әлемі. Соның ішінде әсіресе киноөнері жастарды адамгершілікке тәрбиелеу мен рухани өсіруге көп көмектесе алады. Бұл қоғам үшін өте қажет, өйткені ол жастарды рухани жұтаңдықтан құтқарады. Кей жағдайда балалар мен жасөспірімдер рухани жетіспеушіліктің құрбаны болып, әлеуметтік ортадан оқшауланып қалады. Руханияттың жетіспеуінің, рухының жұтаңдануының басты белгісі – жастардың қылмыстық әлемге қосылып кетуі. Сондықтан қоғамдағы жастардың басты мәселелерінің бірі имандылықтың құлдырауы деп атауға болады.
Телевизиялық бейнелер баланың адамгершілік идеалдарын құрайды. Бірақ идеалдар рухани мейірімділікке, адамгершілікке және әлеуметтік нормаларға үйретуі керек. Сондықтан ата-аналар мен ұстаздар тәрбие мәселесін шешуде тек алдыңғы ұрпақтың тәжірибесіне сүйеніп қоймай, жас ұрпаққа қолжетімді заманауи әдіс-тәсілдерді қолдануы қажет. Міне осылардың ішінде әсіресе кино – жасөспірімдерге ұнайтын нәрсе. Бұл жай ғана хобби немесе бос уақытты өткізу сияқты болып көрінгенімен, жасөспірімнің дүниетанымына әсер етіп, оны өзгертетіндей болғаны жөн. Бір ғана фильмде қанша ақпаратты қабылдап, көптеген оқиғаларды көруге болады. Сол үшін дұрыс фильм таңдау өте маңызды міндет. Кино өскелең ұрпақтың дүниетанымын қалыптастырады, оның рухани бастауын байытады, эмоционалды түрде қанықтырады. Киноның психологиялық әсері бар деп те айтуға болады. Кино ішкі күйді, оның мінез-құлқын, тіпті әдеттерін өзгерте алады. Фильм – бұл балалар мен жасөспірімдердің санасын өзегертетін идеялар әлемі.
Еліміздегі кинотеатрларда, отандық телеарналарда тәрбиелік мәні бар дұрыс фильмдерді көптеп көрсету бүгінгі күн үшін өте өзекті. Өйткені қазіргі әлемде ересектер сияқты балалар да соғысқа және лаңкестік әрекеттерге қатысып жатқан жағдайларда кездеседі. Айналадағы шындықты шынайы қабылдау үшін тек комедияларды, мультфильмдерді және фантастиканы көру жеткіліксіз. Жасөспірім жақсылық пен жамандықты ажырата білуі, кейіпкерлердің өзіндік ерекшелігін саралауы, моральдық принциптердің не екенін түсінуі, фильмдерде кездесетін өмірлік жағдаяттарды талдай білуі, имандылыққа үйреніп, өзі үшін киноның рухани негізін таба алатындай болғаны жөн. Ол үшін өскелең ұрпақтың бойында жағымды эмоция тудыратын бір ғана жанрды тамашалау жеткіліксіз. Киноның басты мақсаты – көрерменді адамгершілікке баулу. Елін сүйетін ұрпақ тәрбиелеу жолында патриоттыққа баулитын отандық фильмдерді көбейтіп, сапасын арттыру кезек күттірмейтін мәселе.
Міне сондықтан да Мемлекет басшысы өте өзекті мәселені көтеріп, елдің ертеңіне алаңдап отыр. Ұрпақ тәрбиесі мемлекеттің немесе мектептің ғана міндеті емес, барлық отбасының басты парызы. Өз отбасының, елінің болашағына алаңдайтын әрбір азамат ұрпақ тәрбиесімен айналасып, ертеңгі күніміздің жарқын болуы жолында еңбек еткенде ғана елдік мұратымыз орындалатыны сөзсіз.
Нұрлы Еділов