Бүгінде Қазақстан қарқынды құрылыс алаңына айналып отыр. Елбасының бастамасымен жаңа «Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты жаңғырту» бағдарламасы қабылданғаны белгілі. Бағдарламаның басты бағытының бірі – жылына 6 миллион текше метр шамасында тұрғын үй салуды қамтамасыз ету. Оған 2011-2013 жылдарға бюджеттен 40,8 миллиард теңге бөлініп отыр. Бұл дегеніңіз – құрылыс қарқыны қызбаса, кемімейді деген сөз...
Қуанышты жаңалықтың «әттеген-айы» да жоқ емес. Егер құрылыс материалдары қымбат болса, онда пайдалануға берілетін баспананың бағасы да арзан болмайтыны анық. Жасырары жоқ, қарқын алған құрылыс саласына қажетті материалдардың дені шеттен тасымалдануда. Отандық өнім жоқ деп ауызды қу шөппен сүртуге болмас. Дегенмен отандық құрылыс материалдарын өндіретін кәсіпорындардың барлығы жабыла да, жарыса да, жанталасып өнім өндірсе де, ішкі нарықты толық қамтамасыз ете алмайды. Расы – осы. Индустрия және сауда министрлігінің мәліметтері бойынша, қазақстандық құрылыс компаниялары жыл сайын 900 миллион доллардың құрылыс материалдарын сырттан әкеледі екен. Ал Статистика агенттігінің мәліметтеріне жүгінсек, құрылыс материалдарын тұтынуда импорттың үлесі 50 пайыздан асатынға ұқсайды.
Техника ғылымының докторы Медiрбай Сәдуақасов: «Еліміздегі компаниялардың 90 пайызы шетелден әкелiнетiн құрылыс заттарымен жұмыс iстеуге мәжбүр. Елімізде құрылыс өнiмдерiн шығаратын зауыттар баршылық, бірақ ол зауыттардың өнiмге қосатын құрғақ қоспаларының барлығы шетелден әкелiнедi. Сол себептен де құрылыс материалдарының бағасы да қымбат», – дейді.
Үйдің іргетасын қалау үшін аса қажетті материалдың бірі – цемент. Оны өндіретін өндіріс орындары елімізде саусақпен санарлықтай ғана. Жамбыл облысындағы Мыңарал цемент зауыты мен Шымкенттегі француздардың қолына өткен цемент зауыты, Састөбе зауыты бар.
Мұнда өндірілген өнімге сұраныс мол. Тіпті кейде сұранысты қанағаттандыра алмай қалатын кездер де көп. Өнімдері Астана мен Алматы сияқты ірі қалаларға жөнелтілуде. Өнімнің бір тоннасы 11 мың теңгеден босатылады. Алайда арадағы алыпсатарлардың қолына өткен соң, бағаның аспанға ұшып кететіні белгілі. 16-18 мың теңгеге бір-ақ шарықтайтын кездер де жоқ емес.
Кейде өнім тапшы болған жағдайда қытайлық өнім мүмкіндікті молынан пайдаланып кетеді. Негізінен, елімізге ағылып жатқан құрылыс материалдарының басым бөлігі Қытайдан тасымалданса, екінші орында Түркия табандап тұр. Одан бөлек құрылысқа аса қажетті материалдың бірі – ағаш өнімдері. Еденінен бастап, шатырын жапқанға дейінгі жұмыстарға қажетті ағаштарды амалсыз тағы да шеттен тасымалдаймыз. Еліміз орман қорымен мақтана алмайды. Қолда бардың өзін әжетке жарата алмай отырған жайымыз бар. Сол себептен де осы аса құнды материалды импорттауда Ресей алдыңғы орында. Одан бөлек линолеум, терезе, тұсқағаз, әйнек – бәрі-бәрі қазақтікімін деп тұрған жоқ. Тіпті шегеге дейін шетелден тасымалдаған соң... айтуға сөз жоқ. Күйген кірпіш, шлакоблок өндіретін кішігірім өндіріс орындары баршылық. Бірақ оның өзі де там-тұм. Олардың шығарған өнімдері алып құрылыс алаңдарының бір шетіне ғана жұтылып кетіп жатыр.
Отандық өндірушілердің арасында бетон плита шығаратын салада тіпті кеңістік бос деуге болады. Павлодар қаласындағы «Казстрой-меридиан» ЖШС сияқты бірді-екілі ғана өндіріс орындары бар. Былтыр Шымкентте де шеге шығаратын цех ашылды. Бірақ аларманы көп болғандықтан, сұранысты дер уақытында өтей алмайды. Бір қызығы – өнім отандық болғанымен, оны шығаруға атсалысатын технологиялардың бәрі де тағы да шетелге барып тіреледі. Бетон плитаны немістің технологиясымен шығарса, шегені Қытайдың техникасы жасап шығарады.
Әсем ғимараттардың көркін кіргізетін керамогранит саласында сең қозғалды. Бүгінде Жамбыл облысы Мойынқұм ауданында гранит өндірісі жолға қойылған. Мұнда гранит, мәрмәр плиткалар жасап шығарады. Еліміздегі осы салаға қажетті кеңістікті тағы да Қытай жаулап алған. Бір жылдың ішінде Қытайдан 180 миллион доллар тұратын гранит өнімдері тасымалданады екен. «Қазгранит» компаниясының өнімдері ішкі нарықтың тек 3-4 пайызын ғана қамтамасыз ете алады. Әйтеуір, жоқтан бар ғой деп шүкіршілік етуден ары аса алмаймыз тағы да. Ал толық қамту үшін елімізге кем дегенде осындай зауыттың 30-ы керек екен. Дерек бойынша әлемдегі гранит пен мәрмәрдің ең мол қоры біздің елімізде. Елімізде гранит өндіруге болатын 205, мәрмәр өндіруге болатын 176 ашылмаған кен орны бар көрінеді. Оның бәрі де Кеңес Одағы кезіндегі геологиялық-барлау жұмыстарында белгілі болған. Бүгінде соның тек 1 пайызға жетер-жетпесін ғана кәдеге жаратып жатыр екенбіз. Әлемде гранит өндірісінің көшбасында тағы да Түркия мен Қытай тұр. Осыншама кен орындарымен әлемдік нарықты жаулап алуға болады-ақ.
Бүгінде еліміздегі кабель өніміне қажеттілік 105 миллиард теңгені құрайды, жартысына жуығы шетелдерден әкелінеді. Ал жылыту батареяларына деген сұраныс ешуақытта да төмендеген емес. Бұл салада да бізді Ресей мен Қытай «жылытып» отыр. Тағы бір «әттеген-айымыз» бар. Ол – Ресей мен Қытайдан заңды және заңсыз жолдармен жеткізілетін құрылыс материалдарының рынокты жаулап алғандығы. Елбасы Қазақстан мен ҚХР арасындағы тауар айналымына қатысты статистикалық мәліметтердің жылына орта есеппен 3 миллиард долларға айырмашылықта болып шығатынын Үкімет пен Қаржы министрлігінің назарына бірнеше мәрте салған болатын. Кейіннен құрылыс компанияларына жүргізген тексерулерде құрылыс бизнесімен айналысатындар шығындарының өзіндік құнын, құрылыс материалдарының бағасын аспандата көрсететіні белгілі болды. Ал шындығында олар шетелдерден арзан бағаға әкелетін құрылыс материалдарын декларацияда көрсетпей, контрабандалық жолмен тасиды. Осылайша қазына қазаны шөміштен қағылып, бірталай табысынан айырылуда. Бұл – бөлек тақырып... Бір мақала барысында құрылыс саласына қатысты түйіні тарқатылуы тиіс барлық мәселені қамту мүмкін емес, әрине. Басты-басты дегендеріне ғана тоқталдық. Құрылыс саласына қатысты шаруаның бәрінің шешімін табуға болады-ақ. Қарқынды даму жолына түскен шақта отандық өндірушілерге қолдау мен демеу қажет сияқты. Шетелдік өнімді нарықтан ысырып шығаруға қауқарымыз жетерлік. Тек тетігін тауып, ынта-ықылас танытсақ болғаны.
Нұрғани ӘБДІҒАНИҰЛЫ, «Отау строй» ЖШС-нің учаске бастығы:
– Құрылысқа қажетті материалдардан, негізінен, отандық өнімдерді пайдалануға тырысамыз. Дегенмен өзімізде өндірілмейтін өнімдер де бар ғой. Мәселен, декоративті панельдер, терезеге қажетті пластик өнімдер, жылыту батареяларын шетелден тасымалдауға мәжбүрміз. Тез тұтанғыш алюкобондты бүгінде құрылысқа пайдалануға тыйым салғандықтан, оны мүлде пайдаланбаймыз. Жылу блоктары, көбікті блоктар сияқты материалдардың басым бөлігін отандық өндірушілерден аламыз.