«Су басынан тұнады». Ал біз көбінесе судың лайланған тұсын тұндыруға тырысып жатамыз. Біздің қазақ тілінің кеңге қанат жаюы үшін күресіп жүрген әрекетіміз де сол секілді. Сондықтан мен суды басынан тұндыру үшін мектепке келдім. Өйткені мектеп – «судың басы». Мектеп оқушылары, жастар жаппай қазақша сөйлеп кетсе, бәрі біртіндеп өзінен-өзі сол көшке ілеседі», – дейді белгілі абайтанушы Мекемтас Мырзахметов.
Ғалым кеше Астанадағы Ұлттық академиялық кітапханада өзінің «Абайтану әліппесі» интеллектуалды оқу-әдістемелік кешенінің электронды нұсқасы мен «Жақсы бала», Жақсы ұстаз», «Жақсы ата-ана», «Жақсы құрбы-құрдас» деп аталатын сөйлейтін интерактивті қалам-оқулығының нұсқаларын таныстырды.
«Абайдың ашылмаған тұстары көп. Неге көп? Себебі Кеңес дәуірінде Абайдың шығысын айтқызбай тастаған. «Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» дейді. Сонда Абайдың жұмбағы қайда жатыр? Жазушылар өзінше тауып жатты. Ал Абайдың жұмбағы шын мәнінде шығыста, шығыстың ішінде өзі жасаған «Толық адам ілімінде» жатыр. Мынаны ойлау керек. Орыстың классик ақындары бар, бірақ оларды біз хакім дей алмаймыз. Біздің Абай – ақын, бірақ оны хакім дейміз. Хакім деп Аристотельмен, Әбу Насыр әл-Фарабимен тең тұратын деңгейдегі адамдарды айтады. Неліктен кеңестік жүйе Мұхтар Әуезовтің абайтану концепциясын бұзды? Себебі бізді рухани тамырымыздан ажырату керек болды». Осылай деп ой толғаған Мекемтас Мырзахметов біздің қолымызда қазақ баласын рухани кемелдікке жетелейтін үлкен құрал тұрғанын айтады. «Ол – Абайдың толық адам туралы ілімі. Кімде-кім Абайдың осы толық адам ілімін меңгерсе, ол өзінің жан дүниесін, жүрегін тазалайды. Жүрек таза болғанда, Алланы тануға, басқа нәрселерді тануға жол ашылады. ХХІ ғасыр көгіндегі абайтануды біз осы тұрғыдан қарауымыз керек. Ендігі зерттеу осылай қарай бұрылады», – дейді ғалым.
Жасы сексенге келсе де, қаламын қолынан тастамай, бар жиған білім-білігін ел болашағына арнап келе жатқан ғалым «Исі қазақ Абайды білуі тиіс» деген ұлт ұстазының ғибратын іс жүзінде орындаудың жолын іздеп, сол мақсатта «сөйлейтін қалам» ойлап тапқанын «Алаш айнасы» жазған еді. Соңғы заманауи технологияға сүйеніп жасалған бұл қалам, шынымен де, балалардың күнделікті оқу бағдарламасына ыңғайлы, таптырмайтын құрал болып шығыпты.
Мекемтас МЫРЗАХМЕТҰЛЫ, филология ғылымының докторы, профессор, абайтанушы:
– Абайды балаларға қалай жеткіземіз? Ахмет Байтұрсынов: «Исі қазақ Абайды білуі тиіс», – деген. Ендеше, Абайды балаға қалай жеткіземіз деген ойдан, соның амал-тәсілдерін іздестіруден туған дүние бұл. Ал баланы бойындағы тән қажетінің ырқына жібермей, жан қажетіне қарай бұру үшін оны қызықтыру керек. Мына жасалып отырған «Сөйлейтін қалам» – сол амалды іске асырудың көрінісі. Абайды балаларға білгізу үшін технологияның соңғы мүмкіндіктерімен істелген электрондық оқулық. 5-9 сынып аралығындағы мектеп оқушыларының бағдарламасына ыңғайланған. Кітапты ашқанда Абайдың өлеңі немесе қара сөзі кездессе, мына қаламның ұшын сол өлеңге, қарасөзге тигізе қойса, әлгі шығарма дауыстап оқылады. Ішінде тапсырмалары да бар. Қысқасы, бала үшін қызықты дүние. Мұны компьютермен қосып пайдалануға да болады. Идеясы – бізден, жасалуы – Жапониядан. Өйткені басқа еш жер істей алмайды.
P.S.
Мекемтас Мырзахметов осы күні сондай-ақ «Абайтану» атты ғылыми-зерттеулерінің 10 томдық жинағының да тұсауын кесті. Бұдан бөлек, ғалым қазір «Абай лұғаты» деген зерттеу кітабын жазып жатыр екен. Өзінің айтуынша, бұл кітап Абай шығармаларын түсінуге қиындық тудыратын кедергілердің бірін еңсеруге арналған. Өйткені Абайдың шығармаларында өз замандастары жақсы түсінетін, бірақ бүгінгі біздер мағынасын біле бермейтін шамамен, 180-дей сөз бар. Сол сөздерді түсіндіретін кітап болады. Алла жазса, биылғы жылдың аяғына дейін оқырманға ұсынбақ. Сонда Абай бүгінгі жас пен кәріге бірдей түсінікті бола түседі.