Азаматтық қоғам және жаһандану
Қазіргі біздің азаматтық қоғам жаһандану дәуірінің үлкен емтиханынан өтіп жатқандай. Осындай кезде рухани және мәдени құндылықтарымызды жоғалтпай, сөйте тұра жұрттан қалмай өркендеп өсу үшін қадай қадамдар жасауымыз керек. Дәл осы мәселе қазіргі кезде көзі ашық, саналы азаматтарымызды жиі мазалайды.
Бүгінде адамзат біздің заманымыздың жаһандық сын-тегеуріндері дәуірінде өмір сүріп жатыр. Қазір біздің көз алдымызда әлемнің геосаяси картасы қайта құрылуда. Қазіргі заманның саяси ойыншыларының қарама-қайшылығы санқилы: сауда және дипломатиялық соғыстар, санкциялар, кейбіреулердің ұлттық мүдделері басқаларға зиян келтіруде, жаңа саяси күштердің пайда болуы да бүгінгі геосаяси жағдайдың көрінісі. Тіпті әлемге қауіп төндірген пандемияның өзі бүкіл әлемді біріктіре алмағанына куә болып отырмыз.
Жекелеген елдердің, одақтар мен корпорациялардың бытыраңқылығы, іс-әрекеттердегі сәйкессіздігі, жеке мүдделері қауіпті вирустың күн сайын ондаған мың адамның өмірін қиюына себеп болды. Ғасырлар бойы қалыптасқан кез келген індетке қарсы іс-қимыл хаттамасында негізгі және өзгермейтін тармақ жаппай вакцинаналау. Осы екпе салдыруға келгенде де адамзаттың пікірі екіге бөлінді.
Коронавируспен қатар, әлем мәдениетсіздік вирусымен, рухани-адамгершілік дағдарыспен бетпе-бет келді. Жаңа ақпараттық дәуірде ғаламтор тілі адамдарды бір-біріне дұшпан ете бастады. Интернеттің дамуымен қатар адамдар бір-бірін қудалап, діни, ұлттық, таптық алауыздық қозды. Осы тұрғыда жаңа сын-тегеуріндерге қарсы тұруда интеллигенцияның орны мен рөлін айқындау маңызды. Осы орайда қазақстандық белгілі зиялы қауым өкілдері өскелең ұрпақтың санасы үшін жүріп жатқан шайқаста қалай жеңілмеу керектігін айтты.
Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің таяудағы Қазақстан халқына Жолдауында зиялы қауымды белсенділікке шақырды: «Интеллигенция барлық уақытта біздің қоғамда ерекше рөл атқарды. Ол әрқашан халықты алға сүйреп, жастарға бағыт беріп, білімсіздікпен күресті, оқу-ағартумен айналысты. Бұл қасиеттер біздің ұлттық кодымыздың негізінде жатыр және біз оны жоғалтпауымыз керек. Қазір интернет ғасыры. Теріс ақпараттың үлкен ағымы қазіргі ұрпақтың санасын уландырады. Тез таралатын жалған ақпараттардың құны жоқ. Бұл өте қауіпті үрдіс. Мұндай сәттерде интеллигенцияның белсенді ұстанымы ерекше маңызды. Зиялы қауымның беделі тұлғаның марапаттармен емес, нақты істермен анықталады. Басты міндет – жастарға жалпыадамзаттық құндылықтарды дарыту. Біздің қоғамда патриотизм, білімге ұмтылу, еңбексүйгіштік, ұйымшылдық және жауапкершілік сияқты қасиеттерді насихаттау қажет. Сондықтан интеллигенцияны елдің болашағына әсер ететін мәселелерді шешуден тыс қалмауға шақырамын», – деді Президент.
Қазіргі таңда көптеген қоғамдық институттарды, бірлестіктер мен ұйымдарды, кеңестерді білімді, тәжірибелі зиялы қауым өкілдері басқарады. Қоғамдағы өзекті мәселелерді көтеріп жүрген зиялы қауым азаматтық қоғам қалыптастыруға күш салуда.
Зиялы қауым өкілдері қазіргі жаһанану заманында мәдениет пен руханияттың, ұлттық құндылықтардың жойылып кетпеуіне түрткі болуға тырысып бағуда.
Қазіргі әлем мәдени өзгерістер кезеңін, жаһандану дәуірін білдіреді, оның процесі қоғам дамуындағы жаңа кезең, қоғам өмірінің жаңа формасы болып табылады. Бүгінгі таңда қоғамның жаһандануы қоғам өмірінің барлық салаларына: мәдениетке, саясатқа, білімге, ғылымға, экономикаға әсер ететін өркениет дамуының маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Басқаша айтқанда, жаһандану елдің ғылыми, технологиялық және экономикалық дамуына байланысты. Ең маңызды өзгерістер мәдениет саласында болады. Мәдениет саласындағы жаһандану, әрине, оң және теріс салдарға ие. Теріс деп мәдени жаһандану жоғары мәдениеттің одан әрі ығыстырылуына және бұқаралық мәдениеттің толық үстемдігіне, мәдени әртүрліліктің эрозиясына, демассовизацияға әкеледі. Жаһанданудың жағымды жақтары-бұл әмбебап ақпараттық кеңістіктің көмегімен мәдени байланыстар орнату. Ақпараттық технологиялардың көмегімен планетамыздың барлық нүктелеріне әртүрлі мәдениеттердің енуі, сәйкесінше мемлекеттердің жақындасуы және ұлттық экономикалардың дамуы жүреді. Жалпы жаһандану мәдениетке тікелей әсер етпейді, атап айтқанда ақпараттық технологиялар, қол жетімді компьютерлендіру, интернет-ресурстар. Жаңа мыңжылдыққа көшу дәуірін әртүрлі байланыс құралдарының бұрын-соңды болмаған дамуы, әлемнің интегративті мәдениетін қалыптастыру деп сипаттауға болады. Бұл жағдайда олар жаңа ақпараттық мәдениеттің дәуірі келе жатқанын айтады. Мұндай жағдайларда өркениеттің тағдыры үшін басты және басты құндылық, ең алдымен, гуманистік мұраттарға, қазіргі және болашақ ұрпақ үшін қолайлы өмір сүру ортасын қамтамасыз етуге бағытталған құндылықтар жүйесін бекіту болып табылады.
Ақпараттық мәдениет біздің қоғамға кеңінен еніп келеді. Мәдени жаһандану адамзатқа қоғамның дамуы үшін үлкен әлеуетке ие мәдени рәміздер мен институттардың кең таңдауына мүмкіндік береді. Мәдени ақпаратты тарату адамдарға басқа стильдер мен өмір салты туралы түсінік береді. Жаһандану процесіне қатысатын топтар бір немесе тіпті екі мәдениеттің емес, тұтастай алғанда көптеген мәдениеттердің тасымалдаушысы болып табылады. Сонымен қатар, көптеген зерттеушілер ең жылдам дамып келе жатқан және таралған мәдениеттердің стандарттарын ескере отырып, жаңа жаһандық мәдениетті немесе тіпті бірнеше мәдениетті қалыптастыруға болады деп санайды. Басқалары "жаһандық мәдениет" идеясы шындыққа қарағанда утопиялық екеніне сенімді. Адамдардың әлеуметтік байланыстарының жаһандануы оларды белгілі бір мәдениеттің шегінен шығарады, басқа мәдениеттердің стандарттарымен таныстырады. "Жаппай мәдениет деп аталатын тұтыну, демалыс және ойын-сауық салалары бүкіл әлемде біртектес сипатқа ие болады, әр түрлі өркениеттерге жататын қоғамдарда олардың" мазмұны " жағынан аз ерекшеленеді. Жаһанданудың бұл аспектілері ең айқын, күнделікті байқалатын сипатқа ие және әлемнің әмбебап батыстандыру теориясы үшін, "макдонализация" сияқты метаморфты ұғымдар үшін негіз жасайды (мәзір мен дизайнда бірдей Макдоналдс асханаларын бүкіл әлемде табуға болады). Өндіріс, бизнес, білім беру салаларындағы мәдени жаһанданудың құбылыстары таңқаларлық емес, бірақ маңызды емес"
Қазір діндер диалогының негізі әртүрлі өркениеттердің құндылықтарын үйлестіру және адамзаттың жаһандық этикасын қалыптастыру қажеттілігі туралы мәселе болып отыр. Біріккен Ұлттар Ұйымы осындай жобалармен жұмыс істеуде. Мәдениеттердің өзара әрекеттестігі, диалогы өзара байытуға әкеледі, бұл жаңа әлемдік тәртіпті құруға жағымды әсер етуі мүмкін. Жаһандық әлем мәдени әралуандықты сақтауға және әрбір халықтың өзінің мәдени мұраттары мен құндылықтарына сәйкес әрекет ету құқығын құрметтеуге тиіс. Болашақтың мұндай жобасы көбінесе глокализация деп аталады, яғни. синтезбен жаңғыртылған оқшау мәдениеттердің жетістіктері қалыптасып келе жатқан жаһандық мәдениет, ол кезде взаимообогащении дақылдар. Адамзат тарихы-бұл әртүрлі мәдениеттердің даму, өзара әрекеттесу және диалог тарихы. Бұқаралық коммуникация құралдарының дамуымен өзара әрекеттесу, әртүрлі мәдениеттердің өзара енуі, әртүрлі ұлттық мәдениеттердің ерекшеліктерін түсіну жүреді. Тұлғааралық қарым-қатынастан басталып, мәдениеттердің байланысымен аяқталатын түсіну мәселесі ерекше мәнге ие. Ұлттық мәдениеттердің айырмашылығына қарамастан, олардың диалогына әрқашан мүмкіндік бар.
Айнұр Нұрсабет
