Сарқыты сарқылмайтын аға

2003 жылы уақытша қызметтен босап, біраз көңіл күйім болмай жүрген кезім болатын. Содан кейін қол қусырып отырғанша деп, біраз уақыт өзімнің сүйікті кәсібім баспагерлікпен және шығармашылықпен айналысуға тура келді. Сол жылдың көктемінде кезінде Алматы облыстық «Жетісу» газетінің қазанында бес жыл бірге қайнаған әріптес ағам, бүгінде Жамбыл облысы әкімінің орынбасары болып қызмет істейтін Мейрамбек Төлепбергеновті кездестіріп қалдым. Сөз арасында менің баспагерлікпен айналысып жүргенімді естіген ол: «Бекен, өзіміз ерекше құрмет тұтатын азамат және қазіргі Қазақ-Британ университетінің ректоры Әділ Ахметов ағамыздың керемет бір кітабы дайын тұр. Соны өзің қолға алып көрсең қалай болады? Себебі ондай дәрежедегі адамның кітабын үлкен жауапкершілікпен шығару керек екенін түсінесің ғой» деді. Ойламаған жерден орайы келіп тұрған мұндай ұсынысқа қуана келістім.
Айтылған уақытта өзіміз бір шығар­машыл топ болып жұмыс істеп жүрген белгілі журналист, филология ғылымының докторы, профессор, бүгінгі күні Мәдениет министрлігі Тіл комитетінің төрағасы Бауыржан Омаров және «Шартарап» бас­па­сының директоры Құлтас Достан үшеуміз Әділ Ахметов ағаның қабылдауында бол­дық. Кезінде кең байтақ еліміздің кемеңгер басшысы болған Дінмұхамед Қонаев аға­мыз отырған кабинеттің ішінен Әділ Құр­манжанұлы бізді орнынан тұрып, жылы қарсы алды. Әрине, бірнеше жыл сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары, елші, білім комитетінің төрағасы және шет тілдер институтының ректоры сияқты жауап­ты лауазымды қызмет атқарған адамның бойынан қалай болса да сабыр­лылығы және ерекше мәдениеттілігі мен қарапайымдылығы бірден байқалып тұрады екен. Әділ Құрманжанұлының аузы­нан кітаптың негізгі көтерер жүгі мен мазмұны не туралы екенін білгенде барып, бұл шығарманың қазақ оқырманы үшін тыңнан түрен салған үлкен бір жаңалық және өте тұшымды дүние екеніне көзіміз жетті. Содан кейін Әділ аға біздің жос­парымызбен танысып болған соң, кітапты шығаруға рұқсатын берді. Бұл дегеніңіз біз үшін үлкен мәртебе болды. Ал әңгіменің төркіні кітапты алғысөзбен шығару мә­селесі қозғалған кезде Бауыржанға қарап: «Бауыржан, кітаптың алғысөзін өзің жа­зарсың» дегенде, ол сасып қалды. Ол кезде Бауыржан Омаров М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында бөлім меңгерушісі болып қана қызмет жасайтын және профессор деген ғылыми атағын да алмаған кезі болатын. Өзіне қандай салмақтың жүктеліп отырғанын бірден түсінген ол: «Аға, ыңғайсыз емес пе? Сіздің кітабыңызға алғысөзді бізден гөрі мүйізі қарағайдай небір мықты ғалымдар мен жазушылардың біреуі жазғаны салмақты болатын шығар» деген кезде Әділ аға жылы ғана жымия күлді де: «Онда тұрған ештеңе жоқ. Ертең сен де солардай боласың. Сенің де болашағың алда ғой» деді. Иә, кез келген кітапқа жазылған алғы­сөз шығармашылық қағидаты бойын­ша сол кітапқа тілеген ақ жол немесе берілген ақ бата іспетті болатыны белгілі. Сондықтан да алғысөзді жазатын адамның атағы мен дәрежесі кітап авторынан бірнеше саты жоғары тұруы керектігі жазылмаған заңдылық екені айтпаса да түсінікті. Осы сәтте маған Әділ аға Бауыржанға «Сенің де болашағың алда ғой» деген сөзі арқылы оған өзінің оң батасын беріп тұрғандай әсер етті. Ол кісінің бір сағаттай ғана пікір­лесіп, бір ғана көрген адамына осындай ықылас танытуының себебін уақыт өте келе өмірдің өзі дәлелдеді.
Әділ ағаның кабинетінен өте бір жылы әсерде шықтық. Бізді таңғалдырғаны – ол кісінің өте қарапайымдылығы. Әсіресе, Бауыржан бір жағынан қуанып, бір жағы­нан қобалжып келеді. Әрине, біздің әде­биет пен ғылымда кейбіреулер биттің қа­бығындай көзге көрінер-көрінбес бірдеңе жазса болды, есімі елге танымал ака­демиктер мен мемлекеттік сыйлықтың иегері атанған ақын-жазушыларға алғысөз жаздырып, арзан бедел жинауға ты­рысатыны өтірік емес. Ал бұл жерде ғылым саласында енді ғана көріне бастаған фи­лология ғылымының докторы Бауыржан Омаровтың белгілі қоғам қайраткері, дипломат, тілші-ғалым әрі профессор Әділ Ахметовтің кітабына алғысөз жазуының орны бөлек еді. Жалпы, осы көрініс арқылы шығармашылық әлеміндегі мұндай қағидаттың бұзылуын өз басым бірінші рет кездестірдім.
Кітапты баспаға дайындау процесіне кірісіп кеттік. Оқырман қауымға журналист ретінде жақсы танылған және ғылымның көкжиегінде енді көтеріліп келе жатқан Бауыржан бүкіл жан-дүниесін сала отырып, алғысөзді өте әдемі жазып шықты. Ендігі мәселе кітаптың жоғары полиграфиялық тұрғыдан дұрыстап әрленуіне және мұ­қабасының мазмұнына келіп тірелді. Се­бебі кітаптың мұқабасына шығарманың мазмұнына сай америкалық үндістердің тұрмыс-тіршілігін бейнелейтін образды суреттер керек болды. Сол кезде Әділ аға бізді өзінің үйіне шақырды. Үйіне келгенде таң қалғанымыз, кітап сөресінде ежелгі майя еліне байланысты негізінен ағыл­шынша және біраз бөлігі ғана орыс тіл­дерінде жазылған жүзден аса кітаптарды көргенде еріксіз басымызды шайқап, өзі­мізді жаңа бір әлеммен танысқандай әсер­де қалдық. Яғни, бір кітап үшін қаншама әлемдік кітапханалар қоры пайдаланылған. Және де сол кітаптардың барлығы оқылып шыққандығын аңғартатын белгілер кітап­тардың керек беттеріне қойылған жап­сырмалардан бірден байқалып тұрды. Осы кітаптарды парақтап отырып, Әділ ағаның ағылшын тілінде жыраулардай жосылтып сөйлейтініне күмәніміз болған жоқ. Көлемі алты баспа табақ қана ғы­лыми-көпшілік туындыға 113 сілтеме жа­сап, өз тұжы­ры­мын ғылыми түрде дә­лелдеу үшін жүзге жуық шетелдік әдебиет­терді пайдалану ғылымға шын ниетімен берілген және өз ісіне асқан жауап­кершілікпен қарайтын адамның ғана қолынан келетін іс екені белгілі. Әділ ағаның кітапханасында оты­рып, осыны байқадық. Осы орайда оқыр­ман қауымға тілге тиек етіп отырған шы­ғар­мамыздың құндылығы қандай дәре­жеде екендігі түсінікті болу үшін Бауыржан Омаровтың аталмыш кітапқа жазған алғысөзінен үзінді келтіре кеткенді жөн көрдім: «...Автордың садағын созып тар­тып толғаған жауынгер халықтың тағдыры туралы қалам тербеуге толық құқы бар. Әділ Ахметов – қызмет бабымен әлденеше жыл мекен еткен АҚШ-тың қой­ны-қоны­шын түгел шарлап шыққан ғалым. Аме­риканың билік орындарының көзінен таса қалмайтын тоғай арасындағы үндістер лашығына барып, байырғы тұрғындардың талайымен тілдескен. Ағылшын тілінде шыққан һәм Батыс өркениетінің бесігінде тербелген үндістер тарихы туралы бұрын-соңғы әдебиеттерді түгел ақтарған. Мұхит­тың арғы бетіне сапар шеккен тілші- ғалым түркі тілдеріне тән атауларды «үндіс» тілдерінің бау-бақшасынан көптеп табады. Табу мен эвфемизмнің терең қат­парларына үңіліп, ғылым докторы дәрежесін иеленген ғалым үндістер мен түркілердің ой орамдарынан да ұқсастық іздейді. Сөйтіп, үндіс деп аталған халықтың тегі азиялық деген тұжырымға табан тірейді. Байлам­дарының батылдығы соншалық, кей тұста дерек пен дәйекке сүйенген ғалым Әділ Ахметов әрдайым «елдестірмек – елшіден» деген қағиданы ұстанатын, ақырын сөйлеп, анық басатын дипломат Әділ Ахметовке бағынбай кетеді...».
Кітапқа формалды түрде редактор өзім болдым. Олай дейтінім, кітап басылымға жіберілер алдында Әділ аға өз шығар­масының үстінен өзі төрт- бес мәрте оқып шықты. Яғни, бұл кітапқа сол кезде редак­тор мен корректор да қажет емес еді. Егер де баспаға кітабын тапсыратын кез келген адам өз ісіне Әділ Құрманжанұлының дең­гейінде қарайтын болса, онда баспагерлер басы артық редактор мен корректордың есебінен қаншама қаражатты үнемдейтіні сөзсіз. Шынын айтсам, өзіміз де шығар­машылықпен айналысып жүрсек те, шы­ғар­машылықпен айналысатын қаншама адамдармен істес болсақ та, Әділ аға сияқ­ты өз ісіне өте ыждағаттылықпен, асқан жауап­кер­шілікпен қарайтын адамдарды өте сирек кездестірдім. Қызмет бөл­месін­дегі жазу үстелінің үстінен де шашылып жатқан артық қағаз көре алмадық. Бұны айтып отырған себебім, бір ұлы жазушының аузынан «Өзінің жазу үстелінің үстіндегі шашылған қағазды жинай алмаған адам ел басқара алмайды» дегенді естіген едім. Бұл дегеніңіз біз үшін сол кезде үлкен өмір мектебі болды десем, артық айтқандық емес.
Әділ Құрманжанұлының кітабы «Азия – Берингия – Америка немесе америкалық «үндістердің» азиялық тегі» деген атпен 3000 данамен ойдағыдай болып жарық көрді. Енді екінші кезекте осы кітаптың дүниеге келгенін оқырманға сүйіншілеп жеткізу және тарату мәселесі тұрды. Осы орайда Әділ аға өзінің тағы да бір биік парасатымен бізді таңғалдырды. Сөз ара­сында баспаның басшысы Құлтас Достан: «Аға, Қазақстанның бүкіл жоғары оқу орындарының басшыларының бәрі сіздің бір ауыз сөзіңізді жерге тастамайтыны сөзсіз. Солар өз оқу орнына 70-80 данадан алса, жетіп жатыр ғой» деді. Сол кезде Әділ аға: «Айналайын, қызмет бабын пайдалану арқылы оқырманға озбырлық жасауға болмайды. Кітапты ондай әдіспен тарату автордың беделін түсіріп, кітаптың да қадірін кетіретінін ұмытпаңдар. Сон­дықтан да кітапты оқырман өзі іздеп оқуы керек», – деді. Осы сөзді естіп отырып, Әділ ағаны тағы да бір жаңа қырынан танығандай болдым. Иә, Құлтастың айтып отырған сөзінің де жаны бар екені рас. Кейіпкеріміздің құзырлы жерлерге айтатын бір ауыз сөзі ғана кітапты тарату мәселесін оп-оңай шешіп тастайтынына күмән жоқ. Алайда ар алдындағы арзан дүниеге бас имейтін Әділ ағаның ондай пендешіліктен бойын аулақ ұстайтыны бүгінгі күні кіта­бымен қоса сақалын да саудалап, әкім­қаралардың алдын бермей жүретін кейбір қаламгерлерге үлгі боларлықтай әрекет екені ақиқат.
Осы әңгімеден кейін Әділ ағаға біздің де бір көмегіміз тисін деген ниетпен кітап­тың баспасөз беттерінде жарнама­лануына шамамыз келгенше атсалыстық. Шынымен де, бұқаралық ақпарат құралдарында атал­­­мыш кітап жөнінде жақсы пікірлер айтылып, тұшымды рецензиялар жария­лана бастаған кезде, кітапқа қызығушылық танытқан оқырмандар саны да көбейе бастады. Осы кітаптың бір данасын алғаш­қы оқырманның бірі ретінде өзімнің әріптесім, қазақ әдебиеті мен өнерінің үлкен жанашыры және сол кездегі Шығыс Қазақстан облыстық кедендік бақылау департаментінің бастығы, кеден қызметінің полковнигі Ерікжан Абдрахмановқа сый­ладым. Кітапты бір демде оқып шыққан өткір мінезді ол: «Мына кітап шағын болса да, жүз тарихи романға татиды екен. Сон­дықтан да бұл кітапты мына біздің депар­таментте өзінің ата-тегін білмей жүрген­дерге оқыту керек», – деді. Сонымен қатар Ерікжан Алматыға келген бір сәтінде Әділ ағаға жолығып, кітабына қолтаңба да жаз­дырып алды. Осылайша, біреуден біреу есту арқылы бұл кітаптың мыңдай данасы Шығыс Қазақстан облысында ғана тара­лып кетті. Яғни, Әділ ағаның өзі айтқандай, кітап оқырманды емес, оқырман кітапты іздеді.
Осы кітапты баспаға дайындау бары­сында Әділ Құрманжанұлынан шығарма­шылық жағынан да көп нәрсе үйрендім. Ол дегеніңіз – нақтылық пен тиянақтылық. Олай дейтінім, кітапты жазу барысында фактілерді сағызша созбай, көлем қумай, айтып отырған мәселені оқырман ойына орайлы түрде жеткізе білу шеберлігі. Кітапта автор бағзы замандарда Алтайдан басталған ұлы көштің тек Батысты ғана нысанаға алмай, Қиыр Шығыстағы Беринг жермойнағын басып, жаңа әлем атанған Америкаға да бет бұрғанын ғылыми ай­ғақ­тармен дәлелдеу жолында көз майын тауысып, қаншама тер төккені айтуға ғана оңай. Бұл жерде біздің тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін тарқатпақшы болып отырғандағы негізгі мәселе – 100-ден аса кітаптардағы тарихи деректердің қаймағын ғана қалқып алып, 92 беттік қана шағын кітапқа зерделі түрде оймақтай етіп, сыйғыза білуде еді. Егер де осы мазмұндас кітапты қаламының сиясы ша­шыраған басқа біреу жазатын болса, онда оның көлемін қыруар деректерді орынды-орынсыз пайдалану арқылы сағызша соза отырып, елу баспа табаққа да емін-еркін жеткізуге болатыны еш қиындық тудыр­масы анық. Бірақ одан автор да, оқырман да ештеңе ұтпайтыны ақиқат. Міне, тілші-ғалым Әділ Құрманжанұлы қаламының қарымы өз оқушысын жалықтырмай, оқырман ойымен үндесе жататын шеберлігі де осында шығар.
Кітап жарыққа шыққаннан кейін үс­тімізден бір үлкен жүктің абыроймен сы­пырылып түскеніне және Әділ аға сияқты ел сыйлайтын азаматтың сеніміне ие болғанымызға қуандық. Қазақта: «Бата­лы құл – арымас, батасыз құл – жарымас» деген қанатты сөз бекер айтылмаған ғой. Әділ аға үшеумізді арнайы шақырып, алғы­сын айтып, жұмысымызға сәттілік тілеп, ағалық батасын берді. Осыдан кейін көп ұзамай-ақ шығармашылық топтағы үшеуміздің жолымыз үшке айырылды. Бауыржан Омаров Ақпарат және мәдениет министрлігіне департамент директорлы­ғына тағайындалып, Астанаға жол тартты. Одан кейін Тіл комитетінің төрағасы, «Айқын» газетінің бас редакторы, Қызыл­орда облыстық әкімшілігінің аппарат басқарушысы, «Қазақ газеттері» жауап­кер­шілігі шектеулі серіктестігінің бас ди­ректоры, Ақпарат және мұрағат комитетінің төрағасы сияқты біраз қызметтердің басын қайырып тастады. Құлтас Достан болса баспагерлікпен қоса республикалық «Спорт» газетінің бас редакторы қызметіне дейін көтерілді. Ал өзіміз болсақ, сол жылы Шығыс Қазақстан облыстық кедендік бақылау департаментінің кедендік ба­қылауды ұйымдастыру басқармасына бастық болып тағайындалдық. Одан кейін де бір-екі жақсы қызметтің тұтқасын ұстап, Елбасының Жарлығымен мемлекеттік марапатқа да ие болдық. Әйтеуір, Алла тағаланың сәтін салуы ма, әлде аузы дуалы Әділ ағамыздың батасы қабыл болды ма, ешқайсымыз да жаман болған жоқпыз. Осылайша, «Әр ащының бір тұщысы бар» дегендей, сол бір қызметтен босап, көңілім құлазып жүрген кездеріме де мың да бір тәубе қыламын. Себебі сол кезде өзіме арқа сүйейтін аға емес, рухани өресі биік аға тапқаныма және өзіндік бір өмір мектебінен өткеніме қуанамын.
Бірде Әділ ағаның кітабын оқыған жақсы танысым кітаптың артқы мұқаба­сындағы «редактор» деген жердегі фами­лиям­ды көріп қалып, үйге іздеп келіпті. Біразға дейін бірдеңені айта алмай, қипақтап отырды да: «Сен Әділ Ахметовті жақсы таниды екенсің ғой» деді. Мен танитынымды жасырмадым. Сол кезде ол өзінің баласы Әділ аға басқаратын Қазақ-Британ техникалық университетінде оқи­тынын, сол баласының бір пәннен баға ала алмай, оқудан шығарылу қаупі бар екенін айтып, көмектесуімді өтінді. Мен бірден бас тарттым. Сол кезде әлгі таны­сымның көзінен жасы ыршып кетті. Ер адамның көзіне жас алғаны қиын екен. Дос көңілі бір атым насыбайдан қалатыны бар емес пе. Амалсыздың күйін кешіп, әр қа­дамымды зорлықпен басқан бетте Әділ ағаның алдына баруыма тура келді. Менің не жағдаймен келгенімді естіген Әділ аға тәжірибелі дипломат ретінде өзінің іштегі қынжылысын білдірмей: «Бекен, айна­лайын, осы оқу орнындағы білім деңгейін әлемдік дәрежеге көтеру мақсатында және оқу процесі барысында сыбайлас жем­қорлық пен тамыр-таныстыққа жол бермеу үшін барлық мұғалімдерге жоғары талапты өзім қоя отырып, сол қағидатты өзім бұзамын ба?» деді. Орынды айтылған осы сөзді естігенде екі бетім оттай қызарып кетті. Осы қылығым үшін Әділ ағадан көпке дейін ұялып жүрдім. Иә, кезінде өзі ірге­тасын қалап, алғашқы ректоры болған атал­мыш оқу орны бүгінгі күні білім деңгейі жағынан елімізде ғана емес, әлемдік деңгейде таныла бастаған оқу орнының біріне жатады. Осы орайда өзіне де, өзгеге де бірдей талап қоя білетін Әділ Құрман­жанұлының бұл оқу орнының беделінің биікке көтерілуіне сіңірген еңбегі зор. Тіпті осы жоғары оқу орнына талапкерлерді қабылдау кезінде барлығы жария түрде болсын деген ниетпен Әділ Құрманжанұлы қабылдау комиссиясының құрамына жур­налистерді де мүше етіп кіргізгенінің өзі ол кісінің ар жолында қия баспайтынын көрсететіні сөзсіз.
Бірде сәті түсіп, Астанаға барып қай­тудың реті келді. Уақыттың ыңғайы келіп тұрған соң, бірінші кезекте сол кездегі Ақпарат және мәдениет министрлігінің Ақпарат және мұрағат комитетінің төрағасы болып жаңадан тағайындалған үзеңгілес досым Бауыржан Омаровты жаңа қыз­метімен құттықтамақшы болып, кеңсесіне бардым. Сөз арасында Бауыржан мемле­кеттік тапсырыспен Әділ ағаның тағы да бір керемет кітабы өндірісте жатқанын айтты. Әділ ағамыздың қағидатын жақсы білетін мен Бауыржанға: «Ол кісінің өзі кітабын шығару жөнінде өтініш жасаған жоқ шығар» дедім. Менің ойымды дөп түсінген Бауыржан: «Мына қызметте кітап пен газет-жорнал шығару­шылардың өті­нішімен-ақ шаршайды екенсің. Ал Әділ ағамыздың беделі мен парасаты ондай пендешіліктен биік қой», – деді. Көп ұзамай Әділ Құрманжанұлының кезекті «Түбі түркі өркениет» атты кітабы жарық көргенін естіген бетте қаншама кітап дүкендерін араласам да, таппадым. Содан амалдың жоқтығынан автордың өзіне телефон шалып, шын жүректен інілік құттықтауымды білдіріп, аталмыш кітапты таба алмай жүргенімді айттым. Сол кезде Әділ аға: «Ол кітап мемлекеттік тап­сырыспен шық­қан соң, сатылымға көп түскен жоқ. Өзіңе бір данасын сақтап қойдым. Реті келгенде, аларсың», – деді. Ініме деп ұмытпай, сарқытын сақтап жүрген ағаның осы бір жылы сөзін естігенде көңілім жадырап сала берді.
Көп ұзамай, Астанаға тағы да ат басын бұрудың сәті түсті. Жоспарымдағы негізгі мәселенің бірі – Әділ Құрманжанұлына жолығып шығу болатын. Көптен бері ар­қаны кеңге салып, оңаша отырып әңгі­мелесудің реті келмегендіктен бе, қатты сағынып қалғандаймын. Бұл жолы жоғары оқу орнының ректоры емес, Парламенттегі сенатор ағаның қабылдауына келдім. Көңілі әрдайым тұма суындай тұнық көрінетін Әділ аға орнынан тұрып, бая­ғыдай құшағын жая қарсы алды. Әңгіме арасында адамның ішкі сезімін және көңіл пернесін дөп баса білетін дипломат аға жазу үстеліндегі сөрмесін ашты да: «Ал, Бекенжан бауырым, ағаңның өзіңе сары майдай сақтап отырған сарқытынан дәм тат» деп көптен бері ынтызарым ауып жүрген «Түбі түркі өркениет» атты кітабын ұстатты. Кітапты қолыма алып, бірінші бетін ашып қалғанымда: «Осы кітаптың алғашқы шығуына және көпшілікке кеңінен таралуына себепкер болған және өзім ерекше құрмет тұтатын Бекен ініме игі тілекпен, автор: Әділ Ахметов» деп жа­зылған қолтаңба көзіме оттай басылды. Осы сөйлемдерді оқи отырып, сол сәтте өзімнің қандай әсерде болғанымды сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Иә, жай ғана сарқыт емес, арнайылап, сақтап берген сарқыттың дәмі ерекше болатынын сонда ғана жете сезіндім.
Көптен күткен жаңа кітапты парақтап отырмын. 340 беттік көлемді шығарма үш бөлімге бөлініпті. Бірінші бөлімде – өзімізге жақсы таныс, тегі – азиялық, бірақ белгілі де белгісіз себептермен америкалық атанып кеткен «үндістер» тақырыбы. Екінші бөлім – жанарыңды жаулап алатын әртүрлі на­ным­дық және танымдық тақырыптағы қызықты мақалалар. Ал үшінші бөлім – тағы да тыңнан түрен салған «Түркі тіл­деріндегі табу мен эвфемизмдер» деп ата­лады. Иә, оқырманын елең еткізетін тың мә­селеге, орамды ойға және нақтылы тұжырымға негізделген шығарма. Кітапты зерделей отырып, жазғандарын өзім жақсы білемін деп ойлайтын Әділ Ахметов­пен емес, шығармашылығын әлі жете та­нуға толық қауқарым жетпей жүрген Әділ Ахметовпен кездестім. Әсіресе, «Құранның ғажайып құпиясы», «13-пен байланысты тыйымдардың сыры», «Англо-саксон­дар­дың түпкі тегі», «Табу және магия», «Майя өркениетіндегі күнтізбелер жүйесі мен сәуегейліктің ғылыми негіздері» сияқты мақалалар оқырманын өзіне баурап әке­тетіні соншалық, мақаланың ішіне қалай жан-тәніңмен кіріп кеткеніңді байқамай қаласың. Аталмыш шығарманың ең соңғы бетіне жеткен кезде «таралымы 2000 дана» деген сөзді оқығанда барып, көңілім су сепкендей басылды. «Шіркін-ай, қан­шама оқырман керемет сарқыттан дәм тата алмай қалатын болды ғой» деп қын­жылдым. Әсіресе, ұлы Абайдың: «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» деп айтқанындай, «Құранның ғажайып құпиясы» атты ма­қалада автор мұсылман әлемінің қасиетті кітабының ішкі құрылымы математика ғылымы тұрғысынан мұқият зерттеліп, нәтижесінде бірде-бір жұмыр басты пендені жайбарақат қалдыра алмайтын ғажайып сырдың шымылдығы ашылғанын керемет айғақтармен дәлелдей білген. Егер де осы мақаланы Құдайдың барына, Құранның шындығына шүбә келтіріп, басқа діннің төңірегінде адасып жүрген кей пенделер оқитын болса, онда олардың райларынан тезірек қайтып, мына он сегіз мың ғаламның әміршісі және жаратушысы Алланы мойындаудан басқа амалы қал­майтынына шек келтірмеймін. Иә, атал­мыш шығарма – өзінің құндылығы және көтеріп отырған салмағы жағынан кеңінен талдап жазуды талап ететін күрделі тақырып. Сондықтан да оны алдағы күн­дердің, яғни келешекте жазылатын мақа­лалардың еншісіне қалдырғанымыз жөн болар.
Бұл мақалада біз тілші-ғалым және үлкен парасат иесі Әділ Ахметов жайлы өзіміз куә болған жайттарды ғана тілге тиек еттік. Ал мемлекет және қоғам қай­раткері, дипломат әрі сенатор Әділ Ахметов жайлы айтар болсақ, ол әрине, ауқымы бөлек тақырып. Ондай тақырыпқа біз емес, Әділ Құрманжанұлының деңгейін­дегі қайраткерлер мен ғалымдар қалам тербей жатар деп ойлаймын. Себебі қалам­сабыңды шамаңа қарай көтере білу ғана әркімнің өз деңгейіне жарасатын этикет пен қағидат екені даусыз. Солай десек те, бүгінгі күні Қазақстан Республи­касы Парла­мент Сенатының депутаты ретінде Әділ Құрманжанұлының көтеріп жүрген жүгі аз емес. Әсіресе, еліміздің Еуропадағы қауіп­сіздік және ынтымақтас­тығы ұйымына төрағалық еткен жылдары атқарған жұ­мыстары жөнінде көп нәрсені тілге тиек етуге болады. Олай дейтінім, көпшілік атал­мыш ұйымның не екенін дұрыс түсін­бей, онда төрағалық ету дегеніңіз біздің елімізге не беретіні және оның халықаралық маңызы жөнінде әңгіме қозғалған кезде, бұл мәселеге алғаш­қылардың бірі болып атсалысып, теле­визиядан түсініктеме беріп, баспасөз беттерінде тұшымды мақалалар жазған екі ғана депутатты білемін. Олар – Қуаныш Сұлтанов пен Әділ Ахметов. Сонымен қатар, «Елдестірмек – елшіден» демекші, Әділ Құрманжанұлы көршілес қырғыз еліндегі төңкеріс кезіндегі қиын кезеңде де ара ағайыншылық мис­сиясын абырой­мен атқарған азамат­тары­мыздың бірі екенін айта кеткеннің артық­тығы жоқ шығар деп ойлаймын.
Иә, кез келген адамның өзі – бір жұм­бақ әлем. Кей адамдардың жанында тон­ның ішкі бауындай бірнеше жыл бірге араласып-құраласып жүрсең де, олардың бойынан өзіңді тәнті қылатындай керемет қасиет байқамауың мүмкін. Ал кей адам­дар болады, бір көргенде өзіне тартып, жандүниеңді жібітіп, көңіліңе нұр сеуіп тұратын. Әрине, біздің кейіпкеріміз осы айтқандарымыздың соңғысының қата­рына жатады. Олай дейтінім, Әділ ағаны таныған сегіз жылдан аса уақыт ішінде ұялы телефонмен жиі хабарлас­қанымыз болмаса, бетпе-бет бес-алты мәрте ғана жүз көрістік. Әсіресе, баспасөз беттерінде арагідік жарық көріп жататын мақала­ларыма телефон арқылы ағалық ықыласын білдіріп, көңілімді бір марқайтып тастайтын Әділ Құрманжанұлы­ның ағалық пейілінің орны тіпті бөлек. Ал кездескен жерде: «Ой, айналайын, бауы­рым» деген бір ауыз жылы сөзі мен бауырына тарта құшақ­тағанының өзі – бізге үлкен мәртебе. Осы орайда мен бұрын «шынайы рухани сыйластық» деген сөздердің астарына терең үңіле бер­мейтінмін. Сөйтсем, ол дегеніңіз – адам­дардың бір-біріне деген адал пейілі, шынайы тілектестігі және жан сарайын жақсы атаулымен толтыруға асығып тұратын сағынышы екен ғой...