Біз қазақ «қонақжаймыз» деп құр мақтанғанымыз болмаса, осы бір қасиетімізді заман талабына сәйкестендіруде дәрменсіздік танытып отырған жайымыз бар. Ал ебін тапқан елдер әлдеқашан-ақ қонақты да күтіп, жағдайды да жасап, өздеріне пайда да тауып, қысқасын айтқанда, «екі асап» отыр. Ал біз... Жә, салымызды суға кетіріп немесе құр шөппен ауыз сүртіп отыра берсек, түк шықпасы анық. Ендеше, қайтсек туризмді дамытамыз дегенге бас қатырсақ. Бәлкім, туристік орындарға инвестиция салып, сервистік қызметті жолға қойған кәсіпкерлерге жеңілдік жасау қажет шығар? Осыны талқыға салып көрсек.
Нұрлан СЕЙДІН, саясаттанушы:
иә
– Туризм біздің елге экономикалық тұрғыда қомақты пайда келтіретін салаға айналуы шарт. Сондықтан оны біз өзіміз ғана дамыта алмаймыз, себебі бұл сала ұсақ-түйек қаржымен ретке келмейді. Қазақстанда, яғни отандық кәсіпкерлер арасында қомақты инвестиция құятындай дәрежедегі азаматтар дені байқалмайды, сол үшін біз шетелдік инвесторлар тартуға мәжбүрміз. Ал, шыны керек, шетелдік инвесторлар біздің елде тек шикізатқа ғана инвестиция салуға құлықты. Басқа салаға қызығушылық жоқ. Ендеше, қызықтыру керек. Бірақ біз туризм саласына инвестор тартудың орнына бақылау, салықпен-ақ жан-жақты талап, қашып кетуіне мәжбүр етеміз. Ондай жерге инвестор жолай ма? Әрине, жоқ.
Олай болса, біз жеңілдік жасау жағын қолға алуымыз керек. Бұл – бір. Екіншіден, инвесторлар өздері құйған қаржыны өтеп алуы үшін оған мүмкіндіктер жасауға амалсыз тура келеді. Қандай мүмкіндіктер дегенге келсек, ең әуелі қысымды азайтсақ, салық мөлшерін азайтып немесе тіпті белгілі бір кезеңге дейін уақытша салықтан босатса да болады. Сондай-ақ заңнамалық тұрғыдан да реттеуіміз керек. Мысалы, туризм базасын салатын жер Ұлттық парк болса, онда ол жерлерді инвесторларға реттеп беру екі есе қиынға соғады. Бұл жай ғана мысал. Алайда менің айтып отырғаным, қандай да бір жеңілдіктер уақытша болуға тиіс, яғни бастапқы кезде ғана инвесторлар қаржысын құйып, объектілерін бітіріп, әлгі жерлердің болашағы бар екеніне көз жеткізгенше ғана. Келісімшартта мерзім мөлшері анық көрсетілуге тиіс. Сол мерзім біткен соң әлгі инвесторлар да толыққанды салығын төлеп, өз міндеттерін толығымен жасауы керек.
Бізде әлі туризм саласы дамыған жоқ. Тек бастапқы нышандары байқалады. Ал заман болса мынау, бұл салада бәсекелестеріміз өте мықты. Бір шетімізде – Қытай жатса, екінші жағымызда Түркия тұр. Сол елдердің туризм жағдайының өзі-ақ біздің қимылдауымызға себеп болса игі еді. Қараптан-қарап біз өз тұрғындарымызды демалысқа шекара асырып жіберіп, қолдағы бар қаржыны сыртқа беріп қойып отырмыз. Себебі өз елімізде демалуға жағдай жоқ, екіншіден, бағалардың шарықтап тұрғаны сондай – одан да шетелге барып демалып қайту әлдеқайда арзан түседі. Осы жағдайға қашан нүкте қоямыз? Тек өз жерімізде туризмді дамытқанда ғана. Ол салаға көптеп инвесторлар тартып, қарқынды түрде іске кіріссек, бәсеке де артар еді, баға да өздігінен түсер еді. Себебі сан жоқ жерде сапа да, бәсеке де тумайтыны айдан анық. Бізге қазір инвесторларды көбірек тарту керек, ал ол үшін жеңілдік жағы басты назарда болмай, бұл мәселенің оң шешімін табуы мүмкін емес.
Орденбек МАЗБАЕВ, Қазақ географиялық қоғамы ғылыми кеңесінің хатшысы, география ғылымының докторы, профессор:
жоқ
– Меніңше, бізге инвесторларға жеңілдік жасамас бұрын, өз тарапымыздан бірқатар мәселелерді шешіп алуымыз керек. Елімізде Ұлттық географиялық қоғам құрылды. Осы қоғамның бір міндеті – Қазақстанның туризм саласындағы проблемаларды қарастыру. Бізде туризм неге баяу дамып жатыр немесе дамуда қарқын ала алмай жатыр? Ең біріншіден, бұл біздің елімізде туризмге қатысты құқықтық-нормативтік құжаттардың әлі де дұрыс болмай тұрғандығынан, яғни туризмге біз соншалық мән беріп, дұрыс жолға қоюға құлықты емеспіз. Инвесторлар неге ақша салмайды? Өйткені бізде олардың қаржысын ретімен жұмсап, мүлтіксіз сервис жасайтын туристік фирмалар, кәсіпорындар жоқ.
Әйтпесе осы уақытқа дейін, мәселен, Балқашта немесе Алакөл маңында этноауылдарды керемет қылып жасап қоюға болушы еді. Өзім 32 жылдан бері туризммен айналысамын, сол тәжірибеге сүйене отырып жасаған менің жеке ұсынысым – біз осы Балқаш, Алакөл жағалауларына мемлекет тарапынан қарапайым адамдардың барып демалуына сай, олардың қалтасы көтеретін емдік-сауықтыру орындарын ашуымыз қажет. Бірақ бүгінде елімізде туризмді дамытатын аймақта барлық жер сатылып кеткен, яғни, жекеменшіктің қолында. Егер де мемлекет Алакөл секілді жағалауларда таратып берген жерлердің ішінде 10 жылдан аса пайдаланылмай жатқан жекеменшік жерлерді өзіне қайтарып алып, ол жерлерге туристерге қолайлы жатын орын, яғни құрылыс объектілерін салдырып, ол аймаққа баратын жолды жөндесе, энергия көзін реттесе, сонда ғана бізде туризм саласына жан бітер еді. Инвестор тартпау керек демеймін, тарту керек. Бірақ оларға біздің ел тарапынан жеңілдік емес, инвесторларға сол өздері құйған қаржыдан пайда түсетініне кепілдік берілуі керек. Ал қазір біздің көзіміз жететін бір жағалау, туризм мекені, ол – Алакөл жағалауы. Өкінішке қарай, дәл қазір бір жатын орны Бурабайда 500 доллар немесе Алакөлде 300 доллар. Қарапайым адамның ол жерлерде демалуға шамасы жете ме? Әрине, жоқ. Сондықтан біз неге осы ахуалды түзеуге тырыспаймыз? Әлде тек қалталылар қыдырып, ал қарапайым адамдар өмір бойы тек қана жұмыс істеп, үйінен ұзамауы керек пе? Ал дәл қазіргідей табиғаты керемет, нағыз демалыс орындары жекеменшіктің қолында болып тұрғанда, ол жерлердің бағасы удай болып тұрғаны – тұрған. Бұл деген барып тұрған әділетсіздік қой? Ендеше, бізге туризмді дамытудың басқаша түрін қарастыру керек, яғни қарапайым халыққа, елге пайдалы түрін. Оның ең басты шешімі, жоғарыда мен айтқандай, ең бірінші мемлекет өзі туризмді дамытатын аймақтарға жағдай жасап, сосын ол жерлердің бағасын өз халқымызға арзан, ал шетелдіктерге екі есе жоғары етіп қою керек. Неге? Себебі жер – қазақтыкі, табиғат – қазақтыкі, мемлекет ол жерге өзі бас болып жағдай жасады, ал шеттен келген туристер осы біздің табиғатымызды тамашалап, таза ауамызбен тыныстағаны үшін қуана-қуана жақсы баға төлер еді, егер біз жақсы сервис жасай алсақ.
Түйін
Ақша билеген заманда онсыз саусақтың ұшын да қимылдату мүмкін емес. Сондықтан инвестор тартуға мәжбүрге ұқсаймыз. Алайда екінші бір ой «неге өзіміз өз болып, неге өз жеріміздің табиғат жағдайын өзгеге беріп қоюымыз керек, неге мемлекет болып өзіміз қолға алып, содан соң табысты да ел игілігіне пайдаланбасқа?..» дейді. Ел игілігіне айналар істі ертерек қолға алсақ, қазақ туризмінің де асығы алшысынан түсер күн туар еді.