Тендерді ұтқан ірі компанияларға құрылыс жұмысын қосалқы мердігерлерсіз, өздері атқаруын міндеттеу керек пе?

Биылғы жылдың 1 тамызына дейін қырық мыңға жуық құрылыс компаниясы қызметін тоқтатуы мүмкін. Құрылыс саласына қатысты «Лицензиялау туралы» Заңға енгізілген өзгерістерге сәйкес, алдағы уақытта елдегі барлық құрылыс компаниялары құжаттарын жаңалауы тиіс. Әйтсе де заң қолданысқа енген төрт айдың ішінде қазірде 38 мың кәсіпкердің тек бір мыңы ғана құжаттарын қайта рәсімдей алған. Қалған құрылыс компаниялары құжат рәсімдеуде түрлі кедергілерге тап болуда. Енді 38 мың компания құжатын рәсімдеп үлгермесе, үлкен көлемде айыппұл төлемек немесе қызметтерін тоқтатуы да ғажап емес. Бұған қатысты мамандардың дені «мұндай жаңашылдық, аттестациялауды қайта жүргізу құрылыс компанияларының жұмысына, керісінше, қайтара сызат түсіреді. Жалпы, мамандардың байыптауынша, бо­лашақта құрылыс компанияларының жауап­кершілігін арттырғымыз келсе, тендерді ұтқан ірі компанияларға құрылыс жұмысын мердігерлерсіз атқаруды міндеттеу керек. Сонда ғана сапа сын көтермек. Міне, осы пікірді біз мамандар талқысына салдық...

Меңлібай МЫРЗАХМЕТОВ, Құрылыс және экология институтының директоры:
иә
– Иә, тендерді жеңіп алған ірі құрылыс компанияларына «қосалқы мердігерсіз жұмыс істеп, барлық жа­уапкершілікті өз мойныңа ала­сың» дегенді арнайы шартпен міндеттеу керек. Себебі қазір Астанада отырып алып тендерді ұтып шығып, сонау Шымкенттегі ірі құрылыстың жұ­мысын жүргізіп отырған компания­лар да бар. Мұндай ірі құрылыс ком­паниялары құрылыстың іргетасы қалай құйылғанынан, жұмыстың жобаға сай жүргізіліп жатқан-жатпа­ғанынан мүлдем хабарсыз. Жұмыс­тың аяқ шенінде бір кілтипан шыға қалса, сол ірі құрылыс компаниялары «қосалқы мердігер компаниялардың ісі» деп, жауапкершіліктен жалтарып шыға келеді.
Осыдан жауапсыздық, жемқорлық, сал­ғырттық, сапасыздық белең алып, бүгін салынған құрылыстан күні ертең шикілік шығып, дау-дамай ушығады. Мәселен, тек 2011 жылы ғана құрылыс жұмыстарының көлемі 2 трлн 82 млрд теңгені құраған. Үлескерлік құрылысты қолдауға 2007 жылдан бері қарай 461,3 млрд теңгеден артық қаражат жұмсалған. Сонда осын­шама қаржы толық игеріліп отыр ма? Мұның барлығы – салада жемқорлықтың белең алып тұрғанынан. Сондықтан бола­шақта маңызы бар құрылыс нысандарын салатын компанияларға жемқорлыққа жол бермеуге қатысты жауапкершілік ар­тылуы қажет. Олармен арнайы шарт жа­сасқанда қосалқы мердігер компания­лармен құрылысты жүргізуді белгілі мөл­­шерде шектейсің, бөлінген қаржыны толық игересің немесе қосалқы мердігер­лермен жұмыс істей қалған жағдайда олар­дың еңбекақысын жемей, белгілі пайыздық мөлшерде сома төлейсің де­ген арнайы міндеттеме жүктеген жөн. Бұлай етпесек, ірі компаниялар қосалқы мер­дігерлерге жұмысы үшін аз-маз қар­жы береді. Ал өздері қомақты қар­жыны қалтаға басып кете барады. Бұдан шығатын түйін: сол қосалқы мер­ді­герлер аз-маз қаржыны үнем­­­­деу үшін, ол қаржыдан өздері де пайда көру үшін құ­рылысқа қажетті мате­риал­дарды барын­ша үнемдеп, жырым­дап қолданады. Осыдан ба­­рып сапасыз ны­сандар са­лынады. Бұдан соң, егер құ­ры­лыс жұмы­сына қандай да бір мер­дігер компания қаты­са­тыны белгілі болса, олар­ға  бақылау, қадаға­лау, тех­никалық бақылау жүр­гізу жұмыс­тарын қа­тайт­қан жөн. Әрине, бұдан мер­дігер компания­лардың барлығы жауап­сыз деген пікір туындамауы керек. Бірақ болашақта төтен­ше жағдай орын алмауы үшін бізге мұндай міндеттемелерді жолға қойған дұрыс. Мұны қолдау керек. Жалпы, осы саладағы сапасыз істер бақы­лаудың, қадаға­лаудың жоқтығынан орын алып жатқан жоқ. Бұл саланы мемле­кеттік тұрғыда ба­қы­­лау істері баршылық. Бірақ сол бақы­лау жұмыс­тарына осы іспетті ар­найы мін­детте­мелер жүктеген абзал.

Ғалымжан ӘБДІРАЙЫМОВ, Мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылау, аттестаттау және аккредиттеу департаментінің директоры:
жоқ
– Жоқ, ірі құрылыс компа­ния­ларына (мердігер) қосалқы мер­дігерлерсіз жұмыс істеуді мін­дет­теу­дің қажеті жоқ. Өйткені қазірде біз­дің агенттік еліміздегі барлық құ­рылыс компанияларына және жо­балау компанияларына бақы­лау, қадағалау істерін қа­тайтты. Бұл ретте атқарылып жат­қан ша­руалар бар­шылық. Мысалы, елі­міздегі құ­ры­лыстың қауіпсіздігі мен сапасына ерекше назар аудару мақсатында Елбасымыздың Жар­лы­ғымен біздің агенттікке жергілікті атқарушы органдардың мем­лекеттік сәулет-құрылыс бақылау және лицен­зиялау мәселе­лері жө­нін­дегі функ­циялары мен өкі­леттіктері берілді.
Барлық өңірде ағымдағы жылы агенттігімізге қарасты аумақтық Мем­лекеттік сәулет-құрылыс бақылау және лицензиялау департаменттері құ­рылды. Сондай-ақ қазірде біз қол­даныстағы заңнаманы қатайту және жетілдіру бойынша тұрақты түрде жұмыс жүргізудеміз. Бүгінде құры­лыс саласына қатысты ли­цен­зиялаудың жаңа жүйесі ен­гізілді. Атап айтсақ, бұдан былай құ­рылыс салуға қаты­сатын ком­паниялардың кем дегенде 10 жыл жұмыс тәжірибесі бар болуы (I санатқа сәйкес ли­цензия алу үшін), салынған ны­сан­дардың болуы (мы­­­салы, ірі көпірлер, ма­гис­тральды газ-мұнай құбырлары, жоғары қабатты ғимараттарды са­лу және т.б.) міндеттеледі. Бұған қоса кем дегенде бес жыл жұмыс тәжірибесі (II санатқа сәй­кес лицензия алу үшін), жұмыс істеп тұрған нысандардың болуы (тұрғын үй және қоғамдық ғимараттар, сумен жаб­дықтау, электрмен жабдықтау желілері жә­не т.б.) шарт. Жалпы, сараптамалық жұ­мыстар мен инжинирингтiк қызметтерді жүр­гізуге құқық алуға үміткер сарапшы­ларды аттес­таттау жүйесі енгізілді. Оған жоба­ларға са­раптама жүргізу, техникалық және ав­торлық қадағалау, ғимараттар мен құ­рылыстардың сенімділігі мен тұрақ­ты­лығын бағалау жатады. Көрсетілген қыз­­­меттерді жүзеге асыруға үміткер сарапшылар білімі мен біліктілігін тек­сергеннен кейін ғана жұмыстарды орын­дай алады. Міне, бұл жаңалықтар құрылыс саласына өзіндік серпін беретініне сенім мол. Біз осы жүйе құрылыс нары­ғынан өз жұмысын жете білмейтін және біліктілігі жоқ мамандарды шығаруға мүмкіндік береді және әрбір сарапшының дербес жауапкершілігін арттырады деп санаймыз. Қосалқы мердігерлер де, ірі құрылыс компаниялары (мердігерлер де) да жа­уап­кершілікті толық сезінуі үшін қада­ғалау жұмыстары қажет. Осыған қатысты біздің Құрылыс және тұр­ғын үй-ком­муналдық шаруашылық істері агенттігіміз үнемі өз жұмысын әрі қарай жүр­гізе бе­реді.

Бейтарап пікір
Тоқтамыс МЕНДЕБАЕВ, техника ғылымының докторы, профессор:
– Мысалы, бізде бір үйді салуға 100 млн теңге бөлінді делік. Өкінішке қарай, сол қаржының 30 пайызы ғана үй құрылысын салуға жұмсалып жа­татын жайттар да кездеседі. Мұның барлығы – осы салада бармақ басты, көз қыстылықтың үйреншікті құбы­лысқа айналып кеткенінен. Жалпы, ірі құ­ры­лыс компаниялары қосалқы мер­дігерлермен келісім­шартқа отыр­ғанда қаржы мәселесіне келгенде айрықша талап қояды. Ірі компаниялар бюд­жет­тен бөлінген үлкен соманы алады да, қосалқы мердігерлерге сол қар­жының аз бөлігін ғана ұстатады. Ал қосалқы мердігерлер де ол қаржыны үнемдеп, жұмысшылардың жалақысын бір қы­сып, құрылыс материалдарына сапа­сыз дүниелерді қолданып, құ­рылысқа біліксіз жұмысшыларды жұмысқа алып, осылай қаржыны ба­рынша үнем­деп, өз қалталарына ба­сып қа­лады. Міне, осыдан барып бюд­жеттен алынған халықтың ақшасы та­лан-таражға түсіп, ақыр со­ңында сол қара халықтың үйі түбірімен құлап, елдің көңілі алаң болады. Осыған орай айтарым, бұл саладағы жемқорлықты тыятын арнайы бақылау жүргізетін мемлекеттік комиссия болуы керек. Сол мемлекеттік комиссия жа­уап­кер­шілікті сезініп, шынайы қызмет етуді мақсат тұтса, мәселе жеңілдер ме еді?!