Театр саласындағы келеңсіздіктерді болдырмас үшін репертуар саясатын жүргізетін арнайы орталық ашу керек пе?

Театрды әрдайым халықты эстетикалық адамгершілік пен ізгілікке тәрбиелеудің аса маңызды құралы деп қабылдаған күннің өзінде, бұл саланың да төңірегіндегі келеңсіздіктердің санында шек жоқ. Мәселен, балалар мен жасөспірімдерге арналған деген атауға ие болып жүрген өнер ордаларының қойылымдары бүлдіршіндер мен жас жеткіншектер санасына жат дүниені сіңіретін тақырыптарға әуестігімен таңғалдырады. Еліміздегі киелі сахналарда шетелдік аудармалардың жиі берілетіні де жасырын емес. Талайлардың көкейінде жүрген бұл мәселе төңірегіндегі әңгімені осы саланың мамандарымен өрбітіп, «Театр саласындағы келеңсіздіктерді болдырмас үшін репертуар саясатын жүргізетін арнайы орталық ашу керек пе?» деген сауал қоюды жөн көрдік.

Дариға ТҰРАНҚҰЛОВА, өнертану профессоры, сахна тілінің маманы, академик:
иә
– Қазақстандағы театр сала­сын­дағы мәселелер тек біздің елде ғана емес, бүкіл әлемде бар. Де­мек, театрдағы келеңсіздік жа­һан­дық проблема сияқты. Сон­дық­тан репертуар саясатын жүр­гізетін орталықты ашу мен оны қа­да­ғалауды өз басым қолдаймын. Әри­не, мұндай орталық бізге ке­рек, тіпті оны баяғыда-ақ ашсақ д­ұрыс болар ма еді. Неге? Себебі өнер­сүйер қауым, біздің балалар, жас жеткіншектер, өскелең ұрпақ – бар­лығы да рухани азықты, өнер­ге деген сүйіспеншілікті театр сын­ды ордадан тауып, санасына сіңіреді. Өкінішке қарай, еліміздегі театрлар сол дәрежеге жете алмай отыр. 
Ал орын алып жатқан олқылықтар мә­селе ретінде қаралмай, әдеттегі жағдай сын­ды қабылданатын күйге жеттік. Театр сала­сындағы келеңсіздіктер дегенде бір­ден актерлердің шеберліктері, сахна тілі мә­дениеті, репертуардың сапасы ойға ора­лады. Репертуар – ол, ең алдымен, тіл. Режис­сер спектакльді қойып жатқан кезде оның сахналық қойылымдардағы көп актер­дің образын ашып, ішіндегі сөздің харак­теріне жіті мән беріп, жағымды бол­маса жағымсыз образдардың қаншалықты дұрыс сомдалуына назар салып, қадағалап отыруына мүмкіндігі болмауы мүмкін. Бұл да – театр саласындағы бір мәселе. Қазақ­стан­да режиссура саласы дамып, көтеріліп келеді, бірақ театрдағы орындалатын туын­дылар тіл жағынан ақсап тұр. Өз атта­ры­на лайықсыз тақырыптардағы қойы­лым­дарды беру былай тұрсын, орындалып қой­ған спектакльдердің сапасы сын көтер­мейді. Мысалы, ұлы тұлғаларға қатысты қойылымдардағы актерлердің сөздерін айтқызу үшін арнайы да­йындық қажет. Театр десе қойылымға жауапты режис­серге барлық жүкті артып, сынап, жаманатты қылудың қажеті шамалы. Ол мәселені шешудің басқа да жолы бар, бізде театрдағы ең басты келеңсіз­діктерге ұрындырып отырған – репертуарлардағы тілді қадағалайтын мамандардың тапшылығы. Өз басым сахна төрінде анайы сөздердің қол­данылуымен өткен бірнеше көріністің куәсі болдым. Ал оған кінәлі – репертуарларды қадағай­т­ын көздердің жоқтығы. Айта берсек, бұл саланың проблемасы да, осал тұстары да, күнделікті жіберіліп жатқан қателіктері де жетерлік. Актердің үстіне киіп шығатын қарапайым киімінің өзі театрда өте маңызды рөл атқарады. Себебі ол жүздеген адамның алдына шығады, өнер көрсетеді. Негізінен, театр саласын дамыту жолында қолға алынған әлемде түрлі фестивальдар бар. Бірақ біз олардан тыс қалып, еңбекке ара­лас­тыруға үстірт қараймыз. Драматург­те­ріміздің де еңбектері ақталмай жатады. Сон­дық­тан біз театр саласындағы келеңсіз­діктерді одан әрі болдырмас үшін репер­туар саясатын жүргізетін арнайы орталықты ашуымыз керек деп есептеймін. Және ол орталық тек репертуарды қадағаламай, актердің шеберлігінен бастап, репертуар­лар­ды таңдау,  оның сол театрда орында­луы тиіс пе, жоқ па, талдап, тіл мәдениетін сақтауға қатаң бақылау орнатса, бұл саланың бірсыпыра сұрақтарына жауап та­бар едік. Қазіргі заманда бүкіл әлемнің мә­дениеті дамып, динамикалық қимыл-әре­кетпен жұмыс жасап жатқан кезде сырттай еліктеп жүргеніміз мүлдем жарамайды.

Жанат ХАДЖИЕВ, режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері:
жоқ
– Жоқ, мен театр саласына мұндай ор­талық қажет деп ойламаймын. Себе­бі «репертуар саясатын жүргізеді екен» деп, ол орталықтың мамандарын театр­­дың ана бұрышынан бір, мына бұ­ры­шынан бір бас сұққызып, орынсыз жер­ден шикілік іздетіп қоюды дұрыс деп есептемеймін. Оның үстіне, шығар­­машылық саласында жүрген адамдар­дың жаңа туындыларды өмірге алып ке­лулеріне кедергі болып, шығарма­шы­лықтарына шектеу қойыла бастай­ды. Театр саласында  келеңсіздіктер қа­шан орын алып еді? Атауына лайық­ты жұмыс істемейді деген пікірмен қа­лай келісуге болады? Егер белгілі бір театрда қатып қалған бір тақырып, бір бағыт, сол бір өзгермейтін қойылымдар қайталана берсе, ол жерге кім барады?  
Қазақ драматургтері де мың-мыңдап туындылар шығарып жатпағаны айтпаса да белгілі. Шетел спектакльдері ана тілімізге аударылып, жиі берілетіні рас. Бірақ ол бізге артық болып жат­қан жоқ. Сапасы жақсы, оларды аудару ісіне қатысты мамандарымыз да жеткілікті, тәжірибелі деп санаймын. Мәдениет саласы еш уақытта даму жолын тоқтатпайды. Керісінше күн санап өсіп, жаңарып, заман ағысымен ілгері қарай жылжып келеді. Демек, біздің елдегі театрларда уақыт өте келе бірізге түсіп, бір жүйеге қалыптасады. Оған бола министрлік жанынан жеке орталық ашып, оған адамдарды жиып, мемлекетке қаншама шығын келтірудің қажеті жоқ деген ойдамын. Оның үстіне, репертуар саясатын жүргізуші орталық ашыла қалған күннің өзінде оның қаншалықты дұрыс іс атқарарына ешкім де жауап бере алмайды. Себебі жыл сайын ол орталықтың жұмысына қыруар қаржының бөлінетіні белгілі. Егер біз асығыстық жасап, пайдасыз іске ақша шығарып, шығармашылыққа шектеу қойып жатсақ, ешкімге де пайдамыздың тимесі анық. Тіпті бұл сала да сыбайлас жемқорлықтың тырнағына ілігіп, өршіп кете ме, кім білсін?!

Бейтарап пікір
Дулат Исабеков, жазушы, драматург, ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері:
– Репертуар саясатын жүргізетін арнайы орталық дегеніміздің өзі – министрліктің құрамындағы баяғы коллегияны қалпына келтіру деген сөз. Бұл мәселені депутат Дариға Назарбаеваның өзі бастап көтерген болатын. Бірақ шешімнің қандай себеппен қабылданбай жатқаны белгісіз. Орталықты тез арада ашып, театрлардың репертуарларын жөнге келтірмесек, жергілікті драматург, жергілікті автор, жергілікті тақырыптардың тоқталар түрі жоқ.