Доллар мен евро тұрғанда теңгеге сенім арта ма?
Қазір біз үшін ең маңызды дүние - ұлттық валютаға деген сенімді күшейту. Бұл ретте еліміздің Ұлттық банк төрағасы Қайрат Келімбетов мырза қарапайым халыққа - жуық арада теңге девалвациясы болмайтынын, сондықтан барынша жиған-тергенді теңгемен сақтау керектігін, теңгелік депозиттердің кепілдігі де өскенін, біраз уақыттан соң доллардан арылу үрдісіне нақты-нақты жоспарлармен кірісе бастайтынымызды бірнеше мәрте мәлімдеді. Дегенмен атқарушы билік тарапынан мұндай мәлімдемелер айтылып жатқанымен, қарапайым халықтың арасында девальвация дақпырты әлі де өршіп тұр.
Қазір қолында аз-кем қаржысы бар халықты алаңдатып отырған нақты бір мәселе бар. Ол әрине, «болашақта қолда бар қаржыны қандай валютада сақтау керек» деген беймаза ой. «Ақшаны қалай сақтап, қалай көбейтемін» деген көпшіліктің теңгемен жиған депозитін долларға айырбастап тыншу тапқанын біз бұдан бұрын да жаздық. Бұған байланысты "Алаш айнасы" жаппай долларлық депозитке ауысудың да банктерге кері әсері барын жіктеп жазды. Ал енді «өгізді де өлтірмей, арбаны да сындырмай» амал табудың жолы қайсы? Бұқара қауым болашақта қолында бар ақшасын қалай сақтауы керек? Жалпы, доллар мен евро тұрғанда теңгеге деген сенім арта ма? Бұл тұрғыда біз мамандармен ой бөлісуді жөн көрдік.
Мултвалюталюталық депозиттерге сұраныс артуы тиіс
Негізінде, қолда бар артық ақшасын банктегі депозитке салу – халықтың арасында ең көп тараған әрі қарапайым инвестиция түрлерінің бірі. Қандайда бір банк банкротқа ұшыраған жағдайда ел үкіметі 5-10 миллион теңгеге дейінгі депозиттік салымды қайтарып беруге кепілдік беретіндіктен, мұндай салым біздің елде қауіпсіз құрал ретінде есептеледі.
Бұл ретте Қазақстан ұлттық банкінің деректеріне сүйенсек, 2014 жылдың аяғында депозиттік ұйымдарда жинақталған сома 10 триллион 100 миллиард теңге болған. Бұл соманың 3 триллион 900 миллиард теңгесі жеке тұлғаларға тиесілі. Ал сол жеке тұлғалар 2 триллион 200 миллиард теңгені ұлттық валютамен яғни теңгемен сақтайды, ал 1 триллион 700 миллиард теңге көлеміндегі ақшаны шетел валютасымен ұстайды.
Жалпы, мамандардың байыптап отырғанындай қандай да бір валютаны таңдау үшін оның курсы мен жалпы экономикалық ахуалдан хабардар болған жөн.
Тоғжан Шаяхметова, экономист-сарапшы, банк секторының маманы:
- Қазірде Ресей рублі мен экономикасы тұрақсыз болып отыр. Осыған орай қайсыбір инвесторлар ақшасын доллармен және евромен ұстайды. Сондай-ақ АҚШ-тың федералды резерв жүйесі долларды нығайтуға әрекет жасап жатыр. Мұны ескергендердің біразы да қаржысын доллармен, евромен ұстауға машықтанған. Ал енді Еуроаймақ елдерінің экономикасы жандана бастады деген болжам жасайтындар евро бағамын бақылаудан бір танбай отыр. Қытай экономикасы қарқынды өсіп, халықаралық төлемдерде юань көбірек пайдаланыла бастағандықтан, бұл валютаның болашағы зор деп есептелінуде. Сөйтіп, қазірде қаржы нарығында ағылшындардың «жұмыртқаны әр түрлі себетке бөліп салу керек» деген мәтелінің рөлі жоғары болып отыр. Қазірде мултивалюталық депозиттерге деген сұраныс бар. Қарапайым халықтың біразы қолында бар 5-10 мың АҚШ долларының өзін доллар, евро, теңгеге бөліп салуды жөн санайды. Өз басым халықтың мултивалюталық депозиттерге бейімделе басатуын жөн санаймын. Сондықтан банк секторының маманы ретінде мултивалюталық депозиттерге сұраныс болашақта артуы тиіс.Қарапайым халық қолда бар қаржысын теңге, евро, долларға бөліп бөліп депозитке салса ұтылмайды деп ойлаймын.
Теңгелік депозиттердің сыйақысын өсіру қажет
Банк секторының мамандары мултивалюталық депозиттерге болашақта сұраныс артады дегенімен, сарапшылардың болжамынша, валюта хақында сөз еткенде резервтік валюта және әлемдік валюта деген ұғымды шатастырмау керек.
Мейрам Қабдрахманұлы, экономист-сарапшы:
- Біздегі мамандар көбінесе осы екі ұғымды бір қазанға салып, басын түйістіріп жібереді. Олай етуге болмайды. Өйткені ол екеуі екі бөлек ұғым. Бұл жерде әлемдік валютаның өрісі өте кең. Мәселен, евро мен долларды алып көрелік. Бұл екі валютаны бір-бірімен салыстырмау керек. Евро әлемде тек төлем құралы ретінде ғана қолданылса, доллар болса тек қана төлем құралы емес, ол – айналыс құралы, құн – өлшем құралы. Бұл жерде евроға қарағанда доллардың өрісі кең екенін осыдан байқауға болады. Меніңше, бізге әзірге ұлттық экономикадан долларды ығыстыру жедел әрі тез болмайды. Доллар бүкіләлемдік кәсіпорындар мен фирмалар, өнеркәсіп орындарының құн өлшемі, төлем құралы, айналыстағы қаржысы. Сондықтан әлемдік жетекші валюталардың ішінде доллардың болашағы үмітті. Бұған қоса, юаньның болашағы жарқын деп айтуға болады. Өйткені Қытай экономикасының қалай өркендеп бара жатқанын сіз бен біз жақсы білеміз. Әрине қарапайым халықтың ұлттық теңгеміз түрінде қаржысын жинағаны, сақтағаны жақсы. Бұл үрдіс расымен де ақша-несие саясатын жүргізу үшін аса маңызды. Себебі халық банктен алатын тұтыну несиесін доллармен емес, теңгемен алады. Кепілсіз несиесін де теңгемен алғанды жөн көреді. Сондықтан теңгемен депозит жинақтап оны айналымға жіберудің бірден-бір маңыздылығы осы. Болашақта доллар мен евроны ішкі сұраныстан азайтып, теңгеге сұранысты арттырғымыз келсе осындай жайттарға барғанымыз да жөн. Ол үшін теңгелік депозиттердің сыйақысын тағы да 3-4 пайызға көтеру керек. Сол сәтте жаппай доллар сатып ала бастаған ел теңгеге қарай ойысар еді. Жалпы, айналымда доллар мен евро тұрғанда теңгеге сенім артады деген қисынсыз. Демек бұл арада доллардан ғана емес, евроны да шектеу маңызды бола түспек. Әр ел өзінің ұлттық валютасына сенімді арттыру үшін мұндай қадамдарға бару керек. Сондықтан бұл біз үшін нақ қазір қажеттілік.
Валюта нарығын бақылап үйрену керек
Сөйтіп, мамандардың біразы мултивалюталық себет ашу қажет десе, енді бірі доллар мен евроны ығыстыру үшін теңгелік депозиттердің сыйақысын арттыру қажет десті. Ал жалпы, қарапайым халыққа девальвация дақпыртына алданбауы үшін мамандар мынадай кеңестер ұсынады:
А) Ақшаны қай валютада және қандай мөлшерде сақтау керек екенін түсіну үшін соңғы үш жылдағы валюталардың бағамының қалай өзгергенін қарап отыру керек. АҚШ доллары, евро және Қытай юанін зерттеп көрсек, соңғы бір жылдың ішінде әлемдік тұрғыда қытайдың юані (4,2%) өскенін байқауға болады. Бұдан соң АҚШ доллары (0,3%) өссе, ал евро керісінше (1,2%) арзандаған. Бұдан шығатын қорытынды бір жыл бұрын бұл валюталарға айырбасталған ақша айтарлықтай өзгермес еді. Міне, валюталар нарығында осындай сауаттылықтар керек.
Ә) Өкінішке қарай капиталды қолма-қол ақша ретінде сақтаған инфляциядан құтқармайды, сондықтан жиған ақшаңыз қалай сақтасаңыз да жыл сайын шамамен 5-7 пайызға құнсызданып отырады. Бұл ішкі нарықтағы қалыптасқан жағдайға байланысты болғандықтан бұдан қорықпау керек.
Б) Қаржыны сақтауда ең бастысы банкті дұрыс таңдап алу қажет. Ақшаңызды рейтингісі жоғары банктерде ұстаңыз да үнемі рейтингтерінің өзгеруін бақылап отырыңыз.
В) Биржада отырған он сарапшының тек қана біреуінің болжамы іске асады. Олай болса сіздің қолыңызда тек қана өткен жылдардың тәжірибесіне сүйенуіңіз ғана қалады. Сондықтан сіздерге ұсынарым – ақшаларыңызды: 30-30-40 қағидасымен сақтаған жөн. Бұл дегеніңіз 30 пайызы доллар; 30 пайызы евро немесе юань; қалған 40 пайызы теңге. Теңгеге басымдық беру себебі ұлттық валютамыз ретінде ақша-несие саясатын жүргізу қажеттілігі туындайтындықтан заңдылық бойынша осылай ету маңызды. Жиған тергеніңіздің 40 пайызы міндетті түрде ұлттық валютада болуы тиіс. Бұл сенімділікті арттыра түсетін тәсіл.
