Аурудың бәрі ауыздан кіреді

Бір сөзінде белгілі фармацевт ғалым Кеңес Үшбаев: «Кез келген дәрі бір жеріңді емдеп жатса, басқа ағзаңды улап жатады» деген еді ескертіп. Білімді, білікті маман айтса, біліп айтады да. Оның үстіне қазіргі дәрі-дәрмектердің арасында күмәнділері де пайда бола бастады. Бұл – фармацевтика өндірісінің ел экономикасына қомақты табыс әкелетініне көзі жеткендердің құнығып кетулері салдарынан.
Жалпы, дүниежүзі бойынша айтсақ, дәрі-дәрмек саудасы күшті қарқын алу кезеңінің үс­тінде. Фармин­дустрия­сының әлемдік айналымы 2007 жылы 712 миллиард долларды құраса, сөз болып отырған тауар айналымы 2010 жылы 950 миллиардқа жеткен. Біз­дегі жағдай да – осы. 2002 жылы бұл көрсеткіш 120-150 мил­лион долларға жетіп жығылса, одан кейінгі ке­­зеңді айтсақ, яғни 2007 жылы 900 миллионға жуық­­таған. Қазір 1 миллиардты құрап отыр.
Фар­мацевтика нарығының уақытпен таласа осын­ша шапшаң екпін алуының сыры неде? Ма­ман­дардың ай­туынша, «адам денсаулы­ғы­ның жылдан-жылға на­шар­лап бара жатқан­ды­ғында». Ал оған себеп болып отыр­ған фактор бі­реу емес, бірнешеу. Соның ең негіз­гісі – эколо­гия­ның бұзылуы және тұтынып отырған көп­­шілік азық-түлік тағамдары сапасының сын көтер­мей­­­тін халге жеткендігі. Дерттің барлығының дерлігі эко­­­логияның ластығынан екендігі ғылыми түрде д­ә­лел­­денген. Қазақтың «ішің ауырса, аузыңды тый» де­гені де рас. Бұған қытайлар да қосылады. Ежелгі Қы­тай­­дан «аурудың барлығы ауыздан кіреді» деген на­қыл қалған. Міне, осы айтылған кері әсерлердің ке­сі­рі­­н­ен қазір ауру-сырқаудан дін аман жан жоқтың қасы.
Әрине, жаның қиналғанда қайтесің, дәрі ішіп барып айығасың. Ал химиялық қоспалардың жиынтығы болып табылатын дәрі-дәрмектен гөрі, емдеудің балама түрлерін, яғни халық емшілігін ұсынып жатқан дәрігер некен-саяқ. Алматы қала­сының тұрғыны Әсем Орманова: «Айға жуық ауруханада жаттым. Дәрігерлер бауы­рымның қызметін дұрыс атқара алмай жатқандығын айтты. Сөйтсем, осы ауруды мен дәрі-дәрмек­терді көп пай­далан­ғандықтан тауыппын», — дейді. Осындай жағдайға тап болмас үшін адам­дар­дың өздерінің де ойланғандары абзал. Әйтпесе, қазір дәрігерлер науқасқа ем жазып отырған парақшасының бос жерін қал­дырмастан, дәрі аттарын тізіп шығуға еш ерінбейді. (Шыны керек, соның бар­лығы бірдей керек те емес). Тіпті ол­ардың әрқайсысының бір-бір дәріхана­мен сөз байласып қоятындары бай­қалып-ақ тұрады. Сол дәріхананың мекен-жайын тәп­тіштеп неше рет қай­талап, «осы жерден алыңыз» деп ескер­теді. Бұдан тауарының сатылуына мүдде­лілердің дәрігерлерден де көмек көріп отырғандарын аңғаруға болады. Бұл – стационарлық ауруханаларға да тән жағдай. Бір Алматы қаласының өзінде 700-ге жуық дәріхана жұмыс істесе, көтерме фармацевтикалық компаниялар саны 50-ге тамам. Олар тауарын қайткенде өткізулері тиіс қой... Қазір дәріханаларда кейде кезекке тап болып қалып жүрміз.
Медицинамыздың бұрыннан келе жатқан қатып қалған дәстүрінен еш ауытқысы келмейтіні өкінішті. Мәселен, айта кетейік, кесерово жасаған әйелді Қытайда мануалды терапиямен де емдейді. Кесерово жасаған әйелдің толғақ кезінде жік-жігінен ажырайтын сүйектерінің бала туғаннан кейін орнына келуі қиынға соғады. Егер дұрыс емделіп кетпесе, ол омыртқа жарығына айналып кетуі әб­ден мүмкін. Сондықтан да болар, қазір омыртқа жарығы соңғы кездері көптеп тіркелуде. Біздің дәрігерлер болса, тек дәрілік препараттармен емдеуге әуестеніп алған. Тәжірибеге дәрісіз емдеуді енгізуге құлықты емес.
– Әрине, дәрі-дәрмексіз емделмейтін аурулар жоқ емес. Алайда адамдар денсаулығын емдеудің басқа жолдарын қарастырғандары жөн. Мәселен, мануалды терапия арқылы көптеген дерттің алды алынады. Қан айналымы жақсарады, омыртқа ауруларының барлық дерлік түрлерін емдеуге болады. Сондай-ақ емдік шөптердің де көмегі зор, – дейді «Рахман» клиникасының бас дәрігері Р.Рахманқұл.
Онысы рас, аталған клиникаға бас сұққанымызда кезектерін күтіп, жиналып қалған жұрттың үстінен түстік. Айтып отырған әңгімелеріне құлақ түрсек, бар­лығы да клиника мамандарына шексіз риза болысып жатыр.
Нұргүл ӨТЕБАЕВА, Халық емшісі:
– Негізі, дәрілік препараттардан гөрі, шөппен емделген әлдеқайда тиімді. Өз басым адамдарды шөппен емдеймін. Ал дәрілерді жөн-жосықсыз пайдалана беруге түбегейлі қарсымын. Өйткені химияның аты – химия, ал таби­ғидың аты – табиғи. Мұны әлем әл­де­қашан мойындаған. Мысалы, көр­ші Қытайда адамдар көбіне шөп дәрі­лермен емделеді. Сұраныс емдік шөп­терді көптеп өсіруге түрткі болып отыр. Қазір емдік шөптерді тездетіп өсіру үшін, яғни бизнес мақсатында оларға түрлі химиялық тыңайтқыштар пайдалануда. Ал біздің кең даламыз­дағы, тау бастарындағы емдік шөптер әлі табиғи қалпын бұзбаған. Бұл біле-білсеңіз — байлық көзі. Ал біз соның қадір-қасие­тін білмей отырмыз, – дейді.
Шынымен де, қазір көктем шыға бізден шипа болар шөп түрлерін жинап әкететін қытайлық ғалым, дәрігерлердің саны артып бара жатқанға ұқсайды.
Сөз болып отырған мәселені шешуде Үкіметтің де атқарар рөлі зор. 1999 жылы «Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық орталығы» құрылып, осыдан біраз уақыт бұрын «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы жарық көрді. Екеуіне де қыруар қаржы бөлінгенде «жөн болған» дестік. Жүктелген міндеттері ұқсас – адамдарды салауатты өмір салтын ұстануға үндеу. Алайда «айдағаным бес ешкі, ысқырығым жер жарады» демеске амал қане!? Өйткені енді атқарар шаруаларын айтқанда ауыздарын айға білейді, бірақ көрсетіп отырған нәтижелері анау айтқандай емес.
Үкімет араласпаса болмайтын тағы бір мәселе бар. Ол – елдегі сауықтыру орындары бағасын кез келгеннің қал­тасы көтере бермейтіндігі. Қолжетімді ететін уақыт жетті емес пе? Мына бір сөздің ойға оралып отырғаны. «Сен сұлу» бағдарламасына қатысқан бір мейман, яғни АҚШ-та тұратын қазақ: «Мәселен, осы залда отырған бірде-бір әйел сауықтыру орындарына бармайды, қазақтың әйел­дері жалқаулау», — деген сын айтқанға ұқ­сайды. Қазақтың әйелдерінің көбіне үй шаруасынан қолы босамайтындығын айт­пағанда, фитнес клубтары мен бассейн сияқты сауықтыру орындары ақысының қымбаттығы қолбайлау болып отырғанын қандасымыз білмей қалса керек, шамасы. Әйтпесе, денсаулығын күтіп, сергек жүргісі келетін әйелдер жоқ па екен?
Міне, жоғарыда сөз болған «Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық орталығы» мен «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы осы сынды проблемаларды шешуге мұрындық болса игі еді. Ауырмайтын жол іздеу деген – сол. Дәріге тәуелді болу қайбір жақсы дейсіз...