Құранды қазақ тілінде оқу керек пе?

Қасиетті Құран бізге соңғы пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) арқылы араб тілінде жетті. Қаншама ғасыр өтсе де, Аллаға құлшылық еткен күллі мұсылман қауым Құранды сол түпнұсқа тілінде танып-біліп, оқып келеді. Осы уақытқа дейін ислам дінінен басқа діндер мың-сан құбылып, қаншама өзгеріске ұшырады! «Құдайдың жазуына адамның сөзі мен ісі араласқан жағдайда діннің тұтас­ты­ғына сызат түседі» дейді ақ жолды ұстанғандар. Бірақ соңғы уақыттарда «Құранды неге қазақ тілінде оқымай­мыз» деген пікірлер де айтылып жүр. Қо­ғам­да бұған қатысты пікірлер кез­десе­т­індіктен, осы төңіректегі сауалды ой көкпарына салып көрген едік.

Хайролла ҒАБЖАЛИЛОВ, тарихшы ғалым,«Алаш» тарихи- зерттеу орталығының директоры:
Иә
– Өкінішке қарай, бүгінгі жаһанданған дә­уір­де саясат дінді өз ырқына икемдеп, оны бел­гілі бір мақсаттарды жүзеге асырушы құ­рал ретінде пайдалана бастады. Әлемнің мық­ты философтары айтып кеткен «ғылым – нақты білімнен, дін жорамалдардан ғана тұ­рады» деген қағида бар. Мысалы, ғылымда сен бір нәрсені түсінбесең, белгілі бір дүние­нің дәл­дігіне көзің жетпей тұрса, пікір талас­ты­рып, тү­бінде оның нақты айғақ, дәлелін таба ала­сың. Ал дінде имамдар айтқан уағыз­дарды тал­­қыға салуға болмайды. Белгілі бір сауал тө­ңірегінде күмәнің болса да, үндемей тұра бе­ре­сің. Кейбір ұғымдарға дәлел-дәйек із­деп, күмәндансаң, дінбұзар болып сана­ла­сың. Мысалы, Құранды тек қана араб тілінде оқу керек дейді... Мұны да ешкім дұрыс емес деп айта алмайды. Арабтың тілін түсінбесе де, көп­шілік қауым Құранды тыңдап, артынша бе­тін сипап жүре береді.
 Ал арабша түсінбей, қазақша мағы­на­сын оқып, білем дегендерге тосқауыл жоқ. Құ­ран – о бастан арабтар үшін емес, күллі әлем­ге түсірілген қасиетті кітап. Дей тұр­ған­мен де, өз басым Құранды қазақша оқуды қол­даймын. Алайда қазақпын деп, өзін мұ­сылман баласына жатқызатындар Құран аят­тарын қазақша оқып, өз ана тілінде иман кел­тіріп жатса, оның несі харам? Әйтсе де бұл қасиетті кітаптың әлі күнге дейін сауатты да мағыналы аудар­масы жасала қойған жоқ. Ендігі кезекте қа­сиетті кітаптың мазмұнын небір білі­м­дарлар бас біріктіріп, барынша түпнұсқаға жақындатып аудару қажет. Десек те, қазіргі уақытта «Алаш» тарихи-зерттеу ор­талығын осы бағытта біраз ізденіп жүр. Қа­лай болған күнде де дін жолын ұстанған адам­дар менің ойларымды қабылдай ал­май­тын сияқты. Иншалла, мен де мұсылман бала­сымын. Дінімізді белгілі парыздарын шама-шарқымша орындауға тырысамын. Осы уақытқа дейін екі мешіт салдырдым. Ойым­да бір Алла, жүрегімде иманым бар деп айта аламын. Меніңше, Құранды өз ана тіліңде оқуға талпыну – Құранның ма­ғынасын түсінуге деген құлшыныстан туып отыр­ған әрекет. Бұған үрке қарап, ада­су­шылықтың сипатын іздеудің қажеті жоқ. Егер де алдағы кезеңдерде Құранның жақ­сы аудармасы жасалып, оны қазақ тілінде да­уыстап оқитын болсақ, бұған басқа­лар­дың да құлағы үйреніп кетер еді. Бұған алдымен психологиялық да­йын­дық керек. Әншейінде «қазақ тілі – әлем­дегі ең бай әрі шұрайлы тіл» деп там­санғанда алды­мыз­ға жан салмаймыз. Сонда ана тілінде Құ­ран оқығысы келе­тін­дерді діннен қуып шық­пақпыз ба? Қа­лай десек те, «мен Құ­ранды жақсы білем, сен дінсізсің» деген күпірліктен ада бол­ғанымыз жөн. Айналып келгенде, Құ­ранды жатқа білетін қари мен ислам діні шарттарын толық орындайтын молданың дұ­ғасынан гөрі Құранды білмесе де, шын пейілімен айдалада жападан-жал­ғыз Ал­лаға жалбарынып, медет сұрап отыр­ған қарапайым пенденің тілегі қабыл бо­луы мүмкін. Ең бастысы, жүрек таза болу ке­рек.

Дәулетбек Байтұрсынұлы, ақын, «АнАрыс» баспасы бас редакторының орынбасары:
Жоқ
– Құран Кәрім – Алла тағаладан адам­­зат баласына пайғамбарымыз Мұхам­мед (с.ғ.с.) арқылы түсірілген бірден-бір қа­сиетті кітабы­мыз. Бұл кітап арабқа, түрікке, қа­заққа деп ұлт пен ұлысқа жіктеліп түсіріл­ген жоқ. Құран – Адам Ата, Хауа Анадан та­раған күллі адам­зат­қа ортақ мұғжиза. Ал Құ­ранға дейін басқа пай­ғамбарлар арқылы тү­сі­ріл­ген кітаптар белгілі бір қауымға, тай­па­лар­ға, жамағатқа ғана бағытталған бола­тын. Не­гізі, адам бала­сы дүниеге келгенде мұ­сылман болып, Алла­ның құлы болып туа­ды. Бірақ уақыт өте келе тәр­бие, қоғам және бас­­­қа да дүнияуи құбы­лыс­тарға байланысты адам баласы түрлі ба­ғыт­тарға ауытқып кетіп жатады. Міне, сол бас­қа бағытта ауытқып, адасып, азып жүрген адам ұрпақтары бір ғана кітап­тың, бір ғана жолдың тө­ңірегінде өмір сүрсін деп, дұрыс жолға са­лу негізінде Алла та­ға­ла осы Құран кіта­бын түсірген.
 Өзге діндердегі кітаптарға келетін болсақ, сол діндерді ұстанғандар өздерінің дәстүр-салттарына, мәдениеттеріне, өмір сүру дағдыларына байланысты тағы басқа да қосымша түсініктеме сөздер енгізіп жі­бер­ген. Осыдан келіп олардың діни кітап­та­ры кәдімгідей бұрмалаушылыққа ұшырады. Мы­салы, әлемде екі мың ұлт бар десек, сол екі мың ұлт діни қағидаларына өз білген­де­рінше өзгертулер мен толықтырулар енгізе бер­се, бұл жағдайда сөзсіз, дін бұзылады. Алла тағаламыздың исламды тура жол деп нұсқағаны сондықтан. Ал «неге біз Құранды араб тілінде оқимыз?» деген сауалға қатыс­ты айтатын болсам, бұл әуел бастан Мұхам­мед (с.ғ.с) пайғамбарымыздың тілі арқылы адам баласына жеткізілгендіктен, біз сол түп­­нұсқа тілінде оқимыз. Құранның бір ға­на тілде оқылуы – жоғарыда атап кеткен ада­су­шылық пен бұрмалаушылықтың ал­дын алады. Құранды әртүрлі тілге аударуға әре­кеттену оның мағынасы мен мән-маз­мұнын жоғалтып алады. Қандай да бір ау­дар­ма болсын, ол Құранның әуелде түсі­рілген түпнұсқадағы мазмұнын, қасиетін, әуе­зін бере алмайды. Ал баршамызға жақ­сы таныс, қазіргі қолданыста жүрген Құран кі­таптарының қазақша нұсқасы ол тәпсір болып есептеледі, яғни түсініктеме түрінде ғана. Құранды әрбір ұлт өз тіліне икем­дей бас­таса, онда ислам діні бұзылады. Сон­дық­тан да Құран бізге қалай жетті, жүре­гіміз­ге солай сіңіріп, қабылдауымыз керек.

Түйін
Мұхитдин ИСАҰЛЫ, Нұр Мүбарак Египет Ислам мәдениеті университетінің профессоры, теология ғылымының докторы:
– Құран – ешбір тілге аударуға келмейтін қасиетті кітап. Егер де оны өзге тілде айтатын болсақ, онда ол Құран болып есептелмейді. Осы уақытқа дейін ешбір мұсылман баласы Құранның түпнұсқасынан ауытқыған емес. Дегенмен тарихта мынадай дерек кездеседі. Кезінде Түркия мемлекеті заң жүзінде «азан шығару түрік тілінде айтылсын» дегенге саятын ереже қалыптастырмақ болған. Содан осы елдегі мешіттерде азан шақыру түрік тілінде айтыла бастаған. Арада жеті-сегіз жыл өткен соң жергілікті халық бұндай бұрмалаушылыққа төзбей, ақыры азан шақырудың түпнұсқасына қайта оралған. Ал сол аралықта қаншама адам діннен алыстап кетті?! Демек, бұл қасиетті кітапты қазақшалап, немесе басқа бір тілге аударуға әрекеттену ешқандай да оң нәтиже бермейді. Араб тіліндегі түпнұсқада оқылатын Құранның ғажайып бір сиқыры, тамаша ішкі әуезі, рухыңды көтеретін бір тылсым күші бар. Қалай айтсақ та, ешкім ешуақытта Құранды аудара алмайды.