Мойындауымыз керек, бүгінде ақпараттық ғасыр десек, соның ең бір түкірігі жерге түспей тұрған жанры – жарнама. Жаһанды қазір жарнама жаулап алды, жарнама билеп тұр десек те жаңылмайтын секілдіміз. Көше, қоғамдық көлік т.б. айтпағанда, үйден шықпай-ақ ол сізді көгілдір жәшіктің ішінде күтіп алады. Жарнаманың жиі шығатыны, тіпті сықақшы Жанатбектің «Әжептәуір жарнама көріп отырсаң, арасында жылт-жылт етіп кино бөле береді» деген әзіл-әжуасы ел-жұрттың көкейіндегісін дөп басып, хит-әзілге айналды десе болғандай. Себебі оның негізінде шындық жатыр. Олай болса, эфирде жарнаманың шектен тыс жиі шығуы көрермен кұқығын бұзу емес пе? Осыны ақылға салып көрелікші.
Заря ЖҰМАНОВА, журналист:
иә
– Иә, меніңше, жарнаманың шектен тыс көп берілуі – көрерменді сыйламағандық. Бұрындары бір фильмнің арасын үш-төрт рет, ары кеткенде бес рет жарнама бөлетін болса, қазір тіпті бес минут сайын жылт етіп жарнама шыға келеді. Тіпті кейде жарнамаға елігемін деп, өзіңнің не көріп отырғаныңды ұмытып қаласың, ұмытпағанның өзінде оның неден басталып, оқиғаның не жайлы болып жатқанынан жаңылып қаласыз. Ал енді осы көрерменнің көңіл күйімен ойнау емей немене?
Әрине, жарнама – табыс көзі. Сол арқылы арналар өз шығындарын ақтап, бәлкім, жыртығын жамап жатқан шығар. Бірақ оның да жөні бар емес пе? Жекеменшік арналар болса, түсінуге болады, яғни олар қайтсе де өз күндерін өздері көруі тиіс.
Ал мемлекеттік арналарға бюджеттен ақша бөлінеді емес пе? Ендеше мемлекеттен ақшаны бір алып, жарнамадан тағы табыс тауып отырғаннан кейін ол телеарна басшылығында да қанағат деген болмай ма? Жарнаманы сәл азайтқаннан олар ұтылады деп әсте ойламаймын. Азайту деген – жарнамадан бас тартып, эфирге жібермей қою емес, оны уақытқа дұрыс бөліп, жиілігін реттеу деген сөз.
Мен күндізгі уақытта ел мүлдем теледидар қарамайды дегенмен келісе алмаймын. Себебі үйде отырып, сериал жібермейтін әйелдер бар. Олар үшін сериал жай нәрсе емес, ол – тұтас өмір. Өзінде жоқпен сонда қауышады, армандайды. Міне, нағыз жарнаманы да, тауарды осындай үй ханымдарына көрсету керек. Ал жұмысбастылардың қайта миы шаршаулы. Олар күні бойы қызметтен шаршап келгенде, үйде тек демалуды ойлайды, тіпті теледидар қоспайтындары да көп. Оның бірден-бір себебі де – осы жарнама. Жақсы бір дүние көріп келе жатсаң, жылт-жылт етіп жарнама шыға береді. Ондайда үй ішінде отағасынан бастап «ту, мыналар да бір шаршатты-ау» деп көріп отырған арнасын кілт бұрғанын не тіпті теледидарды сөндіріп те тастағанын өзім көріп жүрмін талай. Олай болса, эфирде жарнаманың тым жиі беріліп кетуі тұтынушы құқын бұзып қана қоймай, олардың жүйке жүйесіне кері әсер етіп те жатыр. Бұған бір шара қолданатын кезге жеттік қой?! Бастапқы кездегідей еліміздің жағдайы нашар емес, экономикалық жағдайымыз біршама тұрақталды. Біздің көрерменіміз де қазір бір кездегідей жартылай қарны аш адамдар емес, олар зиялы, олар ненің не екенін парықтай білетін, өз қалауы бар қауым. Ендеше елінің әрбір тұрғынын сыйлайтын, оның қалауымен санасып, мүддесін қорғайтын арна болса, ол табыс көзінен де көрерменін жоғары қоя білуі керек.
Серік АБАС-ШАХ, телепродюсер:
жоқ
– Сұрақтың бұлай қойылуының өзі, меніңше, біртүрлі секілді. Ақылға салып көріңізші, жарнамасыз арна бола ма? Мейлі ол мемлекеттік арна болсын, мейлі жекеменшік арна болсын жарнама – ең негізгі табыс көзі. Сондықтан жарнаманы тарата білу керек, жарнамаға да қолы жеткен арна ие болады. Неге? Өйткені жарнама беруші оның көрерменге жеткенін, одан қандай да бір нәтиже болғанын қалайды. Сондықтан оны да рейтингі жоғары бағдарламалар не киноның арасында береді. Енді осыдан-ақ өзіңіз байқап тұрған шығарсыз, жарнама – тек қана ақша көзі емес, сол арнаны ынталандырушы да күшке ие.
Қазір қай арна үшін де ең бірінші орында рейтинг деген мәселе тұрады.
Нарықтың басты заңы бәсекеге төтеп беру үшін арнадан берілетін бағдарламалар мен кинофильмдердің рейтингі жоғары болуы керек, яғни неғұрлым көрермен көп көрген сайын, рейтинг де жоғары болады. Ал жарнама рейтингі жоғары бағдарламалар арасында көп беріледі. Ал рейтинг жоғары болу – телеөнім сапасының жоғарылығының дәлелі. Сапасыз дүниеде рейтинг төмен болатыны айтпай-ақ түсінікті.
Жалпы сапалы, жақсы нәрсеге ұмтылу – адамның табиғатына тән құбылыс. Айталық, ең қарапайым моншаға барсаңыз да, сіз оның жақсы монша болғанын қалайсыз, мейрамхананың да жақсысына барғыңыз келеді. Сол сияқты жарнама берушілер де өз өнімдерінің көрермен асыға күтетін жақсы бағдарламалар мен фильмдер арасында кеткенін қалайды.
Өзіңіз де білесіз, күндіз жарнама аз, тіпті кей бағдарламалардың арасын бөлетін жарнама да болмайды. Неге? Өйткені ол кезде адамдардың көбі жұмыста, теледидар көретіндер аз. Жарнама ұсынушылар өз өнімдерінің сондай «өлі» сағаттарда көрсетіліп, солайша қаншама күш, қаражаттың желге ұшып кеткенін қаламайды. Ал прайм-тайм, яғни кешке үй іші түгел теледидар көретін уақыт – жарнаманың нағыз жәрмеңкесі. Жарнама берушілер де сол уақытты сатып алуға тырысады. Ендеше көріп отырған телеөніміңіздің арасында жарнама жиі ұшырасса, қуаныңыз қайта, ол демек сапалы деген сөз, және арнаға жақсы қаржы түсіп жатыр. Ендеше біреуге ұнамады екен деп, жарнаманы бермей қою дұрыс па?
Тұтынушы құқығы тапталды десек, оған бір мысал келтірейін. Айталық, автобусқа отырған адам, яғни тұтынушы ақшасын төлемесе, бензинсіз автобус жүре ме? Сол сияқты жарнама да – телеарнаның жанар-жағармайы. Жарнама – арналар үшін күнкөріс көзі. Ендеше, тұтынушы да өзінің көріп отырған бағдарлама не фильмінің уақыты ақылы екенін, ал сол ақыны өз қалтасынан емес, жарнама берушінің қалтасынан шығып жатқанын түсінсе, онда жоғарыдағы пікірде болмасы анық.
Бейтарап пікір
Гүлназ Молдабергенова, журналист:
– Жалпы, кез келген ақпарат құралының қаншалықты күшке ие екендігін бүгінде оның мазмұнынан бұрын онда берілген жарнамаға қарап білетін күнге жеттік. Себебі жарнама – қаржы. Яғни басылымның не телеарнаның жарнамасы көп деген сөз – оның арқа сүйеуші күші мықты деген сөз. Алайда екінші бір жағынан біз мазмұн дегенге, сосын оқырман, көрермен санасы дегенді де ұмытпауымыз керек. Оны құр жылтыраған жарнамамен толтыру деген – өз ұлтыңа қиянат жасау, яғни рухани тонау деген сөз. Себебі жарнама тек материалдық құндылықтарға ұмтылдырады. Біз осы жағын да ұмытпауымыз керек.